4632 sayılı "Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu" 7 Nisan 2001 tarihli Resmi Gazete'de yayınlandı. Yasa ile birlikte SSK, Bağ-Kur, T.C. Emekli Sandığı gibi zorunlu sosyal güvenlik uygulamalarını destekleyen, ancak gönüllü katılımı öngören bireysel emeklilik sistemi, mevzuatımız içinde yerini aldı. Yasanın çıkması sistem içinde önemli bir halka. Bu sistemden beklenen pek çok şey vardır.

Devletin sosyal güvenlik sistemini tamamlayıcı nitelikte düşünülen bu sistem, bireylerin aktif olarak gelir elde etmekte oldukları dönem boyunca, gelecekteki emeklilik dönemleri için düzenli olarak tasarrufta bulunarak birikim oluşturmalarını ve emeklilik geliri elde etmelerini sağlayarak, çağdaş bir gelecek güvencesi alternatifi sunarken bir yandan da yeni bir meslek oluşumu gerçekleşmiştir. Bu yılın sonuna doğru başlaması beklenen sistem pazarlama, portföy yönetimi ve bireysel emeklilik satıcılığı mesleklerini ön plana çıkararak, yeni iş alanlarının açılmasına da neden olacaktır (Yıldız) .

4632 sayılı yasada bireysel emeklilik sistemi içinde bir kurum olarak belirlenen bireysel emeklilik aracıları; katılımcıların sigorta şirketi ve sahip oldukları fonların değerlendirilmesi gibi konularda yönlendirilmesi ve bilgilendirilmesi amacıyla oluşturulmuştur. 28 Şubat 2002 tarihinde Devlet Bakanlığı tarafından Resmi Gazete'de yayınlanan yönetmeliğe göre; bireysel emeklilik sisteminde, katılımcıların ihtiyaç duyacakları, emeklilik planlarının tanıtımı, pazarlanması, satışı ve konu ile ilgili diğer hizmetleri sunmak üzere, bir sözleşmeye dayanarak, daimi bir surette şirketlerin emeklilik sözleşmelerine aracılık eden veya bunları bir şirket adına yapan ve bütün iş ve işlemleri Hazine Müsteşarlığı denetimine tabi olan kişilerdir.

Bireysel Emeklilik Aracılığı Yapabilecek Kişiler:

İlgili yönetmeliğe göre(madde 5);

a) Herhangi bir şirkete bağlı olmaksızın, bir sözleşmeye dayanarak, daimi bir surette şirketlerin emeklilik sözleşmelerine aracılık eden veya bunları şirket adına yapan bireysel emeklilik aracıları,
b) Bireysel emeklilik, hayat veya ferdi kaza ürünlerinin tanıtım, pazarlama ve satışında faaliyet göstermek üzere kurulan ve sermayesinin en az yüzde ellibirinin bir emeklilik şirketi veya hayat sigorta şirketine ait olduğu pazarlama ve satış şirketlerinde çalışan ve emeklilik sözleşmelerine aracılık eden bireysel emeklilik aracıları,
c) Bir sigorta şirketi, banka, aracı kurum, yatırım danışmanlığı veya portföy yönetiminde yahut Müsteşarlıkça uygun görülen diğer mali kuruluşlarda çalışan bireysel emeklilik aracıları,
d) Sigorta acentesi veya hayat sigortaları brokeri olan yahut faaliyet konusu sigorta acenteliği veya hayat sigortaları brokerliği olan kuruluşlarda çalışan bireysel emeklilik aracıları,
e) Şirketlerde çalışan pazarlama ve satış elemanları

bireysel emeklilik aracılığı yapabileceklerdir.

Bireysel Emeklilik Sistemine Aracılık Edecek Kişilerin Niteliği:

Bireysel emeklilik aracılığı yapacak kişilerde ilgili yönetmeliğe göre(madde 6);

a) Meslek şeref ve haysiyetine aykırı davranmamış olmak,
b) 2 yıllık meslek yüksekokulları sigortacılık bölümü mezunu hariç dört yıllık fakülte, yüksekokul veya olmak,
c) Hazine Müsteşarlığının yaptırdığı sınava girmiş ve bu sınavda başarı göstermiş olmak,
d) Müflis veya konkordato ilan etmiş olmamak, bireysel emeklilik veya sigortacılık mevzuatına aykırı hareketlerden dolayı hapis veya birden fazla ağır hapis cezası ile cezalandırılmış olmamak, taksirli suçlar hariç olmak üzere affa uğramış olsalar dahi ağır hapis veya beş yıldan fazla hapis yahut basit veya nitelikli zimmet, cürüm işlemek için teşekkül oluşturmak, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlar ile istimal ve istihsal kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık suçları, resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, kara para aklama veya devlet sırlarını açığa vurma, vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına teşebbüs suçlarından dolayı mahkumiyet kararı bulunmamak, karşılıksız çek keşide etmiş olmamak koşulları aranmaktadır.

Yönetmelikte her ne kadar bireysel emeklilik aracılığı için meslek yüksekokullarının sigortacılık bölümü mezunları dışında 4 yıllık fakülte veya yüksekokul mezunu olmak ( hiçbir ayrım gözetilmeden) koşulu getirilmiş olsa da geçici 2. madde uyarınca 4632 sayılı yasanın yürürlüğe girdiği tarihten önce sigorta şirketleri, sigorta şirketlerinin kurduğu veya ortak olduğu pazarlama ve satış şirketleri ile sigorta acentelerinin bünyelerinde en az iki yıl süreyle çalışmış olan pazarlama ve satış elemanları hakkında, lise mezunu olmak koşulu ile Yönetmeliğin yürürlük tarihinden itibaren en geç iki yıl içinde açılacak sınava girmeleri halinde meslek yüksekokulu ya da fakülte mezunu olma koşulu aranmayacaktır. Bir diğer deyişle 7 Ekim 2001 tarihinden önce en az iki yıl süreyle sigortacılık mesleği içinde olanlar 28 şubat 2004 tarihine kadar lise mezunu olsalar da bireysel emeklilik aracılığı için açılan sınava girebileceklerdir.

Bireysel Emeklilik Aracılarının Seçimi ve Kayıt

Bireysel emeklilik aracısında aranan koşulları taşıyanlar, Hazine Müsteşarlığı tarafından, temel işletme ve iktisat, bireysel emeklilik ve sosyal güvenlik sistemi, ilgili vergi mevzuatı, finans ve yatırım araçları, genel sigortacılık bilgisi, temel insan ilişkileri bilgisi ve pazarlama konularını kapsayan bir yazılı mesleki yeterlilik ve bilgi sınavına tabi tutulacaklardır. Sınavı kazananlar sınav sonuç belgeleri ile birlikte Hazine Müsteşarlığına başvurup ilgili sicile kaydolacaklardır.

Bireysel emeklilik aracıları Hazine Müsteşarlığı tarafından verilen tanıtım kartını ibraz etmeden veya belirtmeden faaliyette bulunamazlar, katılımcılar ile emeklilik şirketi adına ya da hesabına yaptığı her türlü işlemde sicil numarasını kullanmak zorundadırlar. Ayrıca kanunen tutulması zorunlu defterlerden başka, müsteşarlık tarafında usul ve esasları belirlenecek defterleri de yaptığı tüm işlemler için kullanmak zorundadırlar.

Bireysel Emeklilik Aracılarının Faaliyetleri Sırasında Uymaları Gereken Esaslar

Bireysel emeklilik aracıları, katılımcıların hak ve menfaatlerini gözetmek, katılımcıların verdiği talimatlara uygun hareket etmek, mesleğin icaplarına uymak, görevlerini iyi niyet ve dürüstlükle yürütmek ve doğru bilgi verme yükümlülüğü altındadır.

Bireysel emeklilik aracıları, hiçbir şekilde katkı payı ya da giriş aidatı tahsil edemezler.

Bireysel Emeklilik Aracılarının Yetkilerinin Kaldırılma Koşulları

Hazine Müsteşarlığı hazırladığı yönetmelik ile, bireysel emeklilik aracısının;

a) katılımcıların hak ve menfaatlerini olumsuz yönde etkileyecek faaliyetlerde bulunması, katılımcıyı yanlış bilgilendirerek yanlış yatırıma yönlendirmesi, katılımcıların talimatlarına aykırı hareket ettiğinin tesbit edilmesi,
b) fiili olarak bireysel emeklilik aracılığı faaliyetini bırakıp, bireysel emekliliğin başka bir alanında faaliyette bulunmak hariç, aralıksız olarak iki yıl bireysel emeklilik aracılığı faaliyetinin yapılmaması,
c) kanun ve ilgili mevzuata aykırı ilan ve reklam yapılması

hallerinde, bireysel emeklilik aracısının önce bir defaya mahsus uyarılmasını, uyarı tarihinden itibaren aynı fiillerin işlenmesi halinde geçici olarak görevden uzaklaştırmayı ve gerekli hallerde adına çalıştıkları kurumlar veya adına aracılık yaptıkları şirketlere bildirilmesini, işlemlerin tekrarında ise sicil kaydının silinmesini öngörmektedir. Yeniden sicile kaydolma koşulları ise ayrıca belirlenmiştir.

Öte yandan bireysel emeklilik aracısının;

i) sicile kayıt için bu yönetmeliğin aradığı koşullara sahip olmadığının veya sonradan kaybettiğinin anlaşılması,
ii) kendi isteği ile mesleğinden ayrılması

halinde de sicil kaydı silinir.

Müsteşarlık tarafından sicilden silinen bireysel emeklilik aracısı tanıtım kartını derhal geri vermek zorundadır.

Sonuç olarak; emeklilik sigortası diğer sigorta branşlarına oranla gerek teminat yapısı, gerekse dayandığı matematiksel temel ve istatistik açısından farklılık göstermektedir. Bu farklılıklar temelde sigorta unsurunun insan olmasından kaynaklanmaktadır. Uzun vadede insanların "yaşama/ölme" ihtimalleri sigortalanacak riziko unsurunu oluşturmaktadır (Karaman;1147). Bu da tüm diğer sigorta kollarından farklı bir uzmanlaşmayı ve müşteri ilişkileri tekniğini gerektirmektedir ki, kanımızca bireysel emeklilik aracılığı adı altında uzmanlaşma alanının oluşturulması son derece yerinde bir düzenleme olmuştur. Bu düzenleme ile nihai katılımcıya bireysel emeklilik sisteminin sunumu belirli nitelikte ve kalitede insanlar tarafından yapılacaktır( Elveren;56 ). Bir diğer deyişle bireysel emeklilik sistemindeki temel unsurları bilen, vergi mevzuatını, sosyal güvenlik sistemi içinde özel emeklilik uygulamalarının yerini bilen , yatırım araçları ile ilgili olarak müşterisini yönlendirebilen bir uzman kadro yaratılmaktadır.

Öte yandan bireysel emeklilik sistemini ile birlikte sermaye piyasalarına nakit akışı sağlanacağı, sistemin derinlik kazanacağı, bunun getirisi ile oluşacak istikrarlı ve rekabetçi mali sistemle istihdamın artacağı ayrıca bireysel emeklilik sisteminin sigortacılık sektöründe de yeni iş alanlarının açılmasına yardımcı olacağı belirtiliyor(Yıldız). Ancak sosyal güvenlik sisteminin içinde bulunduğu kriz, Türkiye'nin sık sık karşılaştığı yüksek oranlı enflasyon ve enflasyon beklentisi, düşük satın alma gücü, başta nitelikli işgücü olmak üzere işsizlik oranlarındaki yükseklik, kayıt dışı sektörün genişliği ve sigortacılık bilincinin henüz yeterince olgunlaşmamış olması; aslında gönüllü katılım esasına dayanan ve mevcut sosyal güvenlik garantisine ek olarak sunulan bu sisteme yeterince talep olmasını ne kadar sağlayacaktır. Bütün bu endişeler mesleğin cazibesini engelleyecek temel unsurdur.

Bunun yanında sistemin kapsamının belirli nüfus kesimlerinin farklılaştırılmış taleplerini karşılayacak şekilde genişlemesi(Tuncay/Alper;55), ödenecek katkı paylarının gelir vergisi matrahından indirime tabi oranların özendirici düzeylerde olması, sigortacılık bilincinin yaygınlaşması, sisteme zorunluluk esasının getirilmesi ya da ikinci ayak sosyal güvenlik sistemlerine yakın bir mantık çerçevesinde çalıştırılıp çeşitli tarafların sistem içinde yer almasının sağlanması ise, sistemi güçlendirebilecek unsurlardır ki, tüm bunlar sisteme ve mesleği seçecek olanlara talebi arttıracaktır.

KAYNAKLAR

1. Alper, Yusuf; "Sosyal Güvenlikte Yeni Bir Adım: Bireysel Emeklilik", Çimento İşveren, Cilt16,Sayı: 2, Mart 2002, s.11-32.
2. Elveren,Ali Haydar; "Yeni Açılımlar ve Özel Emeklilik Sigortası", Türkiye'de Sigortacılık Sektörünün Sorunları ve Yeni Açılımlar Paneli,12 Ekim 2001, İTO, Yayın No: 2002-3, İst., Ocak 2002, s.52-62.
3. Karaman, Fazıl; "Sigortacılığımızın Bugünü ve Yarını", 21. Yüzyıl Özel Sayı, Yeni Türkiye, Mart-Nisan 1998, Yıl 4, Sayı 20, 1144-1160.
4. TİSK; Gelişmiş Ülkelerde ve Türkiye'de Sosyal Güvenlik Sisteminin Yeniden Yapılandırılması, TİSK İnceleme Yayını 18, TİSK Yayın No: 160, İst. Y.T. yok.
5. Tuncay, Can; Alper Yusuf; Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yeniden Yapılanma, TÜSİAD, Yayın No: TÜSİAD-T/97 - 10/217.
6. VakıfEmeklilik; ( Yaratan Nalan Uluğ) Bireysel Emeklilik Sistemi Bilgilendirme Semineri 2003, 04,06.2003.
7. Yıldız, Ayfer; "Gençler Bu Mesleği Çok Sevecek", Milliyet Gazetesi, 24 Haziran 2003, s.8.