1. Giriş

İçinde yaşadığımız “Bilgi Çağı”nda doğru, güncel ve zamanında ulaşılabilen bilgiler karar alma süreçlerinde büyük önem taşımakta, kalkınma ve GSMH’nın gelişimi için enerji kadar önemli ve değerli bir kaynak haline gelmektedir. Bilişim ve İletişim Teknolojileri (BİT^[1]) olarak adlandırılan teknolojiler ekonomik ve sosyal hayatta son derece önemli değişiklikler yaratmaktadır.

BİT ile ortaya çıkacak olumlu durumların maksimize edilmesi için desteklenmesi ve uygulama politikalarının oluşturulması ülkeler için anahtar faktör olmaktadır. BİT harcamaları küresel piyasada 1993 yılında 1.3 trilyon dolar iken 2001 yılında 2.4 trilyon dolara çıkmıştır. (Digital Planet) BİT piyasası 1994-1999 yılları arasında OECD ülkelerinde % 11.2’lik yıllık ortalama artış oranı yakalamıştır. Türkiye’de de 8.BYKP’da “bilgi toplumu olma yolunda bilimsel ve teknolojik gelişmeler sağlayarak uluslararası düzeyde rekabet gücü kazanmak esastır” denilmekte insan gücünün statejik kaynak olduğu ve sağlam bilim temelli bir ortamda hızlı değişen teknolojilere uyum sağlayabilen yaratıcı nitelikte çalışma ortamının sağlanması hedeflenmektedir. (8. BYKP, s.153) Bu çerçevede biyoteknoloji ve gen mühendisliği, bilişim iletişim teknolojileri, yeni malzemeler, uzay ve bilim teknolojileri, nükleer teknoloji, deniz bilimleri, denizlerden ve denizaltı zenginliklerinden yararlanma teknolojileri, büyük bilim ve temiz enerji teknolojileri gibi ileri uygulama alanları stratejik alanlar olarak ele alınmakta bu alanlarda AR-GE faaliyetlerinin destekleneceği belirtilmektedir.

BİT’nin etkin kullanımı, üretilmesi, altyapısının oluşturulması, tüm sektörlerin lokomotifi durumuna gelen BİT ile ilgili politikalar oluşturulmasını zorunlu kılmaktadır. BİT ile ilgili oluşan etkileşimli iletişim ağları toplumsal ve ekonomik yaşamın temel ortamı olmaktadır. Bu yapı içinde temel sektörlerde rekabetin sağlanması ve diğer ülke pazarlama erişiminin kolaylaşması önemli olmaktadır. (Saygı, s.1)

BİT’ne yönelik olarak düşük maliyetli erişim araçları, bilgisayar, internet erişimi, yazılımlar, açık kaynak kodlu yazılımlar, teknolojik altyapının oluşturulması ve güçlenmesi ile şekillenen politikalar ülkelerin e-stratejileri olarak ele alınmaktadırlar. Ulusal e-stratejilerde temel amaç bilgi toplumu olabilmektedir. Gelişmeleri yakalayabilmek, sayısal^[2] uçurum ile mücadele etmek, yeni teknolojilerin getireceği verimlilik artışlarını maksimize etmek, geleceğin dünyasında iyi bir yer edinebilmektedir.

Bilgi çağının en temel yapı taşları olan bilgisayar ve internet kullanımının yaygınlaşması önemlidir. ABD bu konuda dünya lideridir. İnternetin ABD’de ortaya çıkması ve dolayısıyla internet içeriğinin büyük bir kısmın burada gelişmesinden dolayı ABD’deki ağlar yoğun olarak kullanılmaktadır. Bölgeler arası internet trafiğinin %95’i Kuzey Amerika’dan akmaktadır. (Güngör-Evren, s.27)

Tablo 1: Dünya Bilgisayar ve İnternet Dağılımı

	Afrika	Amerika	Asya	Avrupa	Dünya	Türkiye
İnternet Kullanımı(milyon)	2.67	94.4	64.3	67.4	235.5	1.5
1000 kişi başına internet	3.5	116	18.4	84.6	39.8	23.1
Kişisel bilgisayar sayısı(milyon)	6	170	86.8	117.3	398.9	2.2
Bilgisayar Yoğunluğu (%)	0.9	21.5	2.5	15	6.84	3.39

Avrupa ve diğer ülkeler ABD’nin oldukça gerisinde bulunmaktadırlar.(Challenges.., s.4) Bu nedenle özellikle Avrupa’da AB’ne üye ülkeler ve Avrupa ekonomik alanı içinde bulunan diğer ülkeler için ulusal e-stratejiler öncelikle bilgisayar ve internet kullanımının yaygınlaşmasına yönelik olmaktadır. (Saygı, s.14)

2. Ulusal e-Stratejiler

Teorik olarak BİT iki tür ekonomik avantaj sunmaktadır. Birincisi tüm altyapı türlerinde olduğu gibi altyapının sağladığı katma değer, verimlilik artışı, iş alanı açma gibi etkilerdir. İkincisi ise ağ yapısından kaynaklanan avantajlardır. Ülkeler bu avantajlardan yararlanabilmek için ulusal e-stratejiler oluşturmaktadırlar. Ulusal e-stratejiler; farkına varma, deneyim ve eğitim, erişim ve altyapı ile yasal ve düzenleyici işlemler olmak üzere 3 temel alanda yapılmaktadır.

İzlenen stratejiler ise; girişimlerde BİT kullanımının desteklenmesi, BİT kullanımının geliştirilmesi, belli sektörlerde BİT kullanımının geliştirilmesi, biçiminde ele alınabilir.

Bu ulusal stratejilerde kamu ve özel sektör tarafından yerine getirilmesi gereken görevler, üstlenilen sorumluluklar bulunmaktadır. Bu görev/sorumluluklar Tablo 2’de gösterilmektedir. (EITO)

Tablo2: Ulusal e-stratejilerde Görev/Sorumluluklar

Kamu Yönünde

Özel Sektör Yönünde

*Düzenleyici, rekabet ortamı hazırlayıcı uygulamalar *Genişbant rekabet ölçümü *Özendirici e-ticaret politikası *e-devlet, e-öğrenme, e-sağlık hizmetleri *İnsan sermayesi yatırımlarını geliştirmek AR-GE, eğitim, yenilik, yeni beceriler, işlevlere yönelik düzenlemeler *Bilgisayar ağları ile oluşan yeni yapıda entellektüel sermaye haklarının korunması *Tüketicilerin bilgilerinin gizlilik ve güvenliği, siber güvenlik kültürünün oluşmasına yönelik düzenlemeler

*Geleceğe yönelik yatırım beklentilerini arttıracak yeni durumlara uyum *BİT altyapısına yönelik sayısal içerik , hizmet altyapısında yeni dalgaya uygun politikalar *BİT uygulamalarında için kamu laboratuarları üniversite AR-GE işbirliği modelleri geliştirmek *Deneyim, eğitim programları geleneksel iş kültürü ve işin örgütlenmesindeki değişimlere uyum *Risk sermayesi ve yeni girişimler için finansal sektör *KOBİ’ler için e-iş uygulamaları

Bilgi ağlarına olan talep, yeni teknoloji kullanımı olan talebi de arttırmaktadır. Bilgi toplumu ve bilgi ağları BİT’nin potansiyel faydalarının önceki bölümünün ortaya çıkmasında, yeni teknolojilerin yayılmasında ve etkin kullanımında gerekli faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Etkin kullanımı ve talebi etkileyen en önemli faktör ise sayısal okuryazarlık olmaktadır.

Yasal ve düzenleyici konular da ise, vergileme, e-finans, e-ödeme kavramları gündeme gelmektedir. Güvenlik veri koruması, yargılama e-imza, elektronik sözleşmeler gibi konularla ilgili olarak kabul edilebilir düzenlemelerin yapılması esastır.

3. AB Bilgi Toplumu Politikaları

AB bilgi toplumu politikaları ülkeler için şemsiye politika niteliğindedir. Genel olarak bu politikalar;

1.    Avrupa’nın sayısal çağa girmesinin hızlanması

•  Birinci derecede “eu”alan adı^[3]

•  e-Avrupa, herkes için bilgi toplumu

•  e-Avrupa+, aday ülkeler için bilgi toplumu

•  e-içerik

•  yasadışı içerik ile savaş

2.    Telekomünikasyon hizmetlerinde rekabetin arttırılmasını desteklemek

•  Düzenleyici çerçevenin gözden geçirilmesi

•  Mevcut durumun izlenmesi

•  Yeni hizmetler (sayısal TV.gibi)

3.    Bilgi teknolojileri alanındaki araştırma ve geliştirme potansiyellerini güçlendirme

•  Çerçeve programları (5. Çerçeve Prog., 6. Çerçeve Prog. Gibi)

4.    Bilgi toplumu etkileri konusunda toplumu bilinçlendirmek

•  +PROMİSE (Promoting the Information Society in Europe)

Avrupa’da internet kullanımı ve internet nüfuz etme oranı Kuzey Amerika’nın çok altındadır. Avrupa, farklı bilişim sektörü gelişimi, düzenleyici uygulamaları, internet nüfuz etme oranı olan ülkelerden oluşmaktadır. Avrupa’da doğudan batıya ve kuzeyden güneye sayısal uçurumun varlığından sözedilebilir. İsveç, Norveç, Danimarka ve Finlandiya’da internet nüfuz etme oranları %35-40 lar düzeyindedir. Avrupa’da tüm üye ülkelerin BİT devrimlerinin getirdiği sosyal ve ekonomik faydalardan tam olarak yararlanabilmesi için e-Avrupa projesi başlatılmıştır. (Güngör-Evren, s.50)

BİT ilerlemesinin ABD’ndeki kadar yoğun olmadığı pek çok gelişmiş ve gelişmekte olan ülke de bu alana yönelmiş, uzun vadeli ve geniş bir alanı kapsayan politikalar üretmeye başlamışlardır. AB’nin “e-Avrupa” BİT gelişmelerini yakalamakta geç kalan Avrupa ülkelerinin bu programla gerekli altyapıyı oluşturarak, yeni ekonomiye hızla geçmesi amacını taşımaktadır. AB politikaları ülkelerin ulusal stratejileri açısından şemsiye politikalar niteliğindedir.

23-24 Mart 2000’de Lizbon’da toplanan Avrupa Konseyi, Avrupa’yı 10 yıl içinde “dünyanın en rekabetçi ve dinamik ekonomisi yapmak” gibi çok iddialı bir hedef belirlemiştir. İnternet bu eylem planının temelinde yer almaktadır. “e-Avrupa+” Eylem Planı ise, aday ülke ekonomilerinin yenilenmesi ve bilgi toplumunun temel taşlarının oluşturulmasının sağlanması amacına yöneliktir. Aday ülkeler açısından da herkes için uygun fiyatlı iletişim hizmetleri sağlanması ve AB’nin bilgi toplumu ile ilgili müktesebatına uyum konuları ön plana çıkmaktadır. Türkiye diğer aday ülkelerle birlikte 15-16 Haziran 2001’de Göteborg’da yapılan toplantıda “e-Avrupa+” Eylem Planını onaylamıştır. Bu planın tüm amaçlarının 2003 yılı sonuna kadar gerçekleştirilmesi öngörülmektedir. Bu planı gerçekleştirebilirse Türkiye açısından ortaya çıkacak fırsatlar çok büyük olacaktır. İnternet’e daha hızlı ve kolay erişim ile bunun kullanımının yaygınlaşması sonucu; kamu yönetimlerinde saydamlaşma, web sitelerine kolay erişim, üniversiteler ve araştırma kurumları için dünya çapındaki projelerde etkin rol alabilme, internet üzerinden eğitim, bilgisayar okur-yazarlığı, esnek çalışma biçimlerinin yaygınlaşması (internet ile ortaya çıkan yeni iş imkanlarından yararlanabilme), e-ticaret, sayısal imza… gibi pek çok alanda ortaya çıkacak köklü değişimlerle dünyadaki dönüşümü yakalama fırsatı olacaktır. (e-Avrupa+e-Türkiye, s.16)

4.  AB Üyesi Ülkelerde BİT Altyapısı ve Ulusal e-stratejiler

Birinci adımda ulusal BİT entegrasyon hedefinin seçimi, ve araç seçimi önemli olmaktadır. Bu planlar gerçekçi olmaktadır. BİT altyapısı vb. açısından geri durumda olan bir ülkenin kısa bir sürede dünya sıralamasında ilk sıralara oturması beklenmektedir. (E-Readiness as..., s.1) Ulusal hedeflerin seçimi, bu fikrin oluşturulması ayrıntılı eylem planlarının ortaya konmasından sonra, uygulanması aşamasında geçilmektedir.

Ulusal BİT stratejileri; özel sektör, piyasa liberalizasyonu, bağımsız düzenlemeler ile evrensel erişimi sağlamaya yöneliktir. Bilgiye erişim ekonomik ve sosyal gelişme fırsatları sunmaktadır. Günümüzde bilgiye erişim; hem fiziksel altyapı hem de insangücü altyapısı bakımından sağlam BİT altyapısı gerektirmektedir.

Şehirler ve kırsal bölgeler arasında, ülkeler arasında, kadınlar ve erkekler arasında, eğitimli ve eğitimsiz kişiler arasında, gençler ve yaşlılar arasında sosyo-ekonomik farklılıklar bulunmaktadır. Günlük yaşamda bilgiye erişim elde edilen bilgiyi özümseme ve yaratıcı faaliyetlerde kullanabilme bu gruplar arasında farklı olmaktadır. Bu açıdan bakılınca bilgiye erişim toplumda bir anlamda gücün ölçüsü haline gelmektedir.(Challenges..., s.6)

4.1. Almanya

Almanya dünyanın en büyük ve en önemli telekomünikasyon piyasasına sahip olmakla birlikte, ağ yapılarına hazır olma ile ilgili olarak indeksin üst sıralarında yer almamaktadır. Diğer AB ülkeleri ile karşılaştırıldığında internet ve mobil teknolojilerin yayılması az olmakla birlikte, e-ticaret açısından iyi durumdadır. Ancak e-devlet uygulamaları bakımından aynı başarıdan sözetmek mümkün değildir. (Bkz.Ek Tablo 3) Almanya, Avrupa’nın en gelişmiş bilgi altyapısına sahiptir. Telekomünikasyon düzenleyici otoritesi Post (Reg TP) bu gelişmede önemli rol oynamaktadır. İnternet yayılmasının nispeten düşük olması, kredi kartı kullanımı, tüketici koruma yasaları B2C e-ticareti etkileyen faktörlerdir. Bu anlamda gelişmelerin hızlı olduğunu söyleyemeyiz. Online bankacılık ve ticaret kullanıcılar arasında popüler olmakla birlikte SMS kısa mesaj konusunda Almanya Avrupa’da birinci sıradadır. BİT becerisine sahip işgücünün yetersiz olduğu Almanya “The Green Card Initiative” projesi ile  ülkeye bilgi işçileri çekmeye çalışmaktadır. (Miridul Chowdhury, JuergenK.Faust, Bernd Almstedt, The Network Readiness Index)

4.2. Fransa

Kişisel bilgisayar kullanımının yaygınlaşması ve internet kullanımı açısından AB ortalamasının altında olan Fransa’da 1980’lerden itibaren uluslararası şirketlerle BİT ticareti, mal ve hizmet standartlarına uyum konusunda çabalar bulunmaktadır. 1998 yılında Fransa hükümeti “Prepare the Entry of France in the Information Society-PAGSI” planını hazırlatmıştır. PAGSI planı 6 temel alanda 218 ölçüm içermektedir. Bu temel alanlar; eğitim, kültür, iş, teknolojik yenilikler, devlet hizmetleri, yasal düzenlemeler olarak belirtilmiştir. İnternet erişim maliyetlerindeki azalış ile hem kullanıcı sayıları artmış hem de internet ile ilgili işlerde artış olmuştur. Fransa “dot.com” rekabet, internet “start-up”ları, risk sermayesi, e-ticaret ile ilgili olarak Avrupa’da ilk sıralarda yer almaktadır.(Stephanie Hutchison, Stephahn Minton, The Network Readiness Index)

4.3.İngiltere

Ağ yapılarına hazır olma bakımından 10. sırada yer alan İngiltere’de genel olarak BİT altyapısı oldukça iyi durumdadır. Sabit hat altyapısının yaygın olduğu bu yapı içinde yeterli rekabet olmadığından piyasa fiyatları nispeten yüksek olmakta, dolayısıyla rekabetçi ve uzmanlaşmış mobil telefon endüstrisinin daha yaygın olduğu görülmektedir. Mobil internet, mobil e-ticaret (m-ticaret) oldukça popülerdir. Risk sermayesi bakımından başarılı olan İngiltere’de özellikle Edinburg ve Cambridge üniversiteleri etrafında kümelenmeler olmakta, üniversiteler, bilgi işçilerini desteklemektedirler. Yazılım, genetik gibi alanlarda Avrupu’da lider olması bu faktöre bağlanmaktadır. (Indran Ratnathicam, The Network Readiness Index)

4.4. Belçika

BİT ile bölgesel rekabet gücü artan Belçika’da e-ticaret ve e-endüstri hızlı ilerleme göstermektedir. Şirketler B2B e-ticaret pazaryeri olan “3B Trade” in internete dayalı mallarda önemli yeri bulunmaktadır. Ayrıca “elektronik cüzdan” olarak tanımlanabilecek ulusal yenilik olan “proton” ile B2C e-ticarette de önemli artışlar yaşamaktadır. Belçika hükümeti kamu yönetiminin modernizasyonunda BİT’nin rolüne önem vermektedir. Bilgi toplumu olma yolunda hızlı ilerleyen Belçika’da dil farklılıkları farklı içeriklerin oluşmasına katkıda bulunmaktadır.

4.5.Hollanda

1994 yılından beri BİT gelişmesini destekleyen Hollanda hükümeti tarafından desteklenen “The Netherlands Goes Digital” projesi ile ulusal e-ticaret insiyatifi yürütülmekte ve büyük ölçüde altyapı know-how, yenilik erişim ve beceriler, düzenleyici çerçeve ve kamu sektöründe BİT kullanımı konuları ile ilgili çalışmalar ve mobil araçların kullanımı konuları ile ilgili çalışmalar yürütülmektedir. Mobil telefon yayılması bakımından üst sıralarda yer alan Hollanda 3. nesil (UMTS) mobil telefon piyasası bakımından Avrupa’da ilkler arasında yer almaktadır. Tüm okul, kütüphane, müze gibi kurumlarını ulusal ağa bağlayan Hollanda’da, B2C e-ticaret yoluyla büyük ölçüde web sitelerinden müzik, kitap yazılım gibi mallar satın alınmaktadır. Düşük kredi kartı kullanımı, içerik gibi, B2C e-ticareti sınırlayan konular bu ülke için de geçerlidir. “Dutch Digital Delta” projesi ile kamu/özel internet kullanımı yaygınlaşmaktadır.

4.6.  Lüksemburg

Ağ yapılama uyum konusunda 27. sırada olan Lüksemburg’da BİT altyapısı oldukça iyi durumdadır. Politika oluşturulması düzenleyici işlemler konusunda orta sırada yer almaktadır. 100 kişi başına sabit telefon hatları 2002 yılı itibariyle 77.99, mobil telefon ise 2002 yılı itibariyle 101.34 olmuştur. “Grand Duchy”ile bu % 100 yayılma gerçekleşmiştir. Bu oran incelenen ülkeler arasında en yüksek orandır. Ayrıca genişbant internet erişimi konusunda da ülkede yaşayanlar oldukça iyi durumdadırlar. (World Telecommunication…, s.3)

4.7.  İtalya

İtalya hükümeti “Innovation and Technology” Yenilik ve Teknoloji bakanlığını kurmuş, tüm BİT politika ve projelerini, modernizasyonu bu bakanlık yürütmektedir. Telekomünikasyon alanında rekabet iyi durumdadır ve mobil telefon kullanım oranı sabit hatlara nazaran daha fazladır. Eylül 2001 tarihi itibariyle internet kullananlar nüfusun % 34’ü dür. İlk ve orta dereceli okullarda katı ve geleneksel yapı, eğitim sistemine BİT’nin girmesini yavaşlatmakla birlikte, eğitim bakanlığı tarafından hazırlanan “Program for Development of Education” ile BİT yayılması ve kullanılmasına yönelik olarak öğretmen ve öğrencilere eğitim verilmektedir. 1999 yılında e-devlet’e yönelik olarak “Electronic Tax Return Secure” programı ile 27 milyon kişinin elektronik ortamda vergi ödemesi yapması sağlanmıştır.

4.8.  İspanya

İnternet kullanımı açısından kır ve kent arasında önemli farklılıklar olan İspanya’da BİT sektöründe dinamizm vardır. Hem ulusal hem de yerel insiyatif BİT’nin büyümesine odaklanmış durumdadır. Örneğin, Barcelona şehri AR-GE yoğun teknoloji bölgeleri için firmaları çekecek vergi avantajları oluşturmaktadır. Aralık 1999’da uygulamaya konulan INFOXXI programı ile, (La Sociedad de la Information Para Todos-The Information Society for All) ile bilgi hizmetlerini işletmelere ve kişilere özel sektörün internet erişimi, kamu erişim, sayısal okuryazarlık, KOBİ’ler, e-ticaret konularında gelişme hedeflenmiştir. İspanya’da erişim maliyetlerinin yüksek olması, internet yayılmasının düşük düzeyde kalmasına neden olmaktadır. (Tariq Mohammed, Matthijs Leendersse, The Network Readiness Index)

4.9.  Portekiz

BİT hizmetlerine duyulan güven açısından iyi durumda olan Portekiz’de küresel yazılım şirketleri yatırım yapmakla birlikte, AB standartlarına göre yüksek eğitimli işgücü azlığı bilgi işçisi arzını olumsuz etkilemektedir. “.pt” web adı hızlı büyümektedir. Ancak yine de internet kullanımı sınırlıdır. İnternet kullanıcılarının büyük bölümü 30 yaş altı erkek öğrencilerdir. Portekiz, AB’nde ilköğretim kurumlarının tamamı internete bağlanmış 3 ülkeden biridir. RTSC (The Science Technology and Society Network) projesi ile, üniversiteler, araştırma enstitüleri, müzeler, okullar, kamu kütüphaneleri birbirlerine ağlar ile bağlanmıştır. (Taria Mohammed, Ana Maria, Ramalha Correia, The Network Readiness Index)

4.10.   Yunanistan

İnternet kullanımı ve mobil penetrasyon açısından üst sıralarda bulunan Yununistan’da e-devlet uygulamaları da önemli bir aşamadadır. Şubat 1999’da başlayan “Greece in the Information Society: Strategy and Actions” ile 2006 yılına kadar tüm vatandaşların çeşitli hizmet formlarını online alıp, vergilerini elektronik olarak ödemeleri hedeflenmektedir. Eğitim, sağlık, ulaşım, kültür ve turizm sektörlerinde BİT kullanma eğilimi yüksetir. Özel sektör Yunan BİT sektörü altyapısının gelişmesinde önemli rol oynamaktadır. B2C e-ticaret; düşük internet yayılması, düşük alımgücü, demografik gruplar arası internet kullanım farklılıkları, online güvenlik şüphesi gibi nedenlerle düşük düzeydedir. (Alzhan Brallev, Nicholas Yatromanolakis, Network Readiness Index)

4.11.   İsveç

Hükümet tarafından desteklenen karmaşık bir bilgi altyapısı bulunmaktadır. “Information Society for All” ile tüm ülkede genişbant erişiminin sağlanması amaçlanmaktadır. Kişisel bilgisayar kullanımının artması için, firmalara vergi desteği sağlanmasının yanısıra çalışanlara bilgisayar verilmesi sözkonusu olmaktadır. Örneğin İsveç Sendika Konfederasyonu (Swedish Trade Union Confederation) tarafından, orta sınıf mavi yakalı işçilere “kişisel bilgisayar reformu” çerçevesinde bilgisayar dağıtılmaktadır. e-devlet uygulamalarında küresel liderler arasında olan İsveç’te devlet hizmetlerine 24 saat online erişim, online oylama ve farklı devlet hizmetleri için çeşitli web siteleri bulunmaktadır. (Taria Mohammed, Julie Kennedy, Lars Iishammer, The Network Readiness Index)

4.12.   Avusturya

Avusturya’da geleneksel endüstrilerden; turizme yüksek teknoloji sektörüne geçiş yaşanmaktadır. Sabit hat liberalizasyonunda nispeten başarısız olan Avusturya’da mobil araçların yayılması açısından gelişim hızlı olmaktadır. SMS (Short Message Service) patlaması yaşanmaktadır. Ancak kişisel bilgisayarlara dayalı internet işlemleri düşük düzeydedir. “@21” veya “Osterreich Digital Initiative” gibi kamu özel ortaklığına dayalı uygulamalar ile BİT uygulamalarının yaygınlaştırılmasına çalışılmaktadır. Elektronik imza ile ilgili yasal düzenlemeler yenidir, oluşturulacak bir elektronik kimlik kartı ile devlet-vatandaş işlemlerinin düzenlenmesine yönelik çalışmalar bulunmaktadır. Komşu AB ülkeleri ile kıyaslandığında kırsal nüfusu fazla olan (%35) Avusturya’da evrensel erişim amacı çerçevesinde “Netvillege” projesi ile kırsal alanda ve tarımda BİT kullanımı yaygınlaştırılmak istenmektedir. (Magda Ismail, Mridul Chowdhury, Rudall Lichnanneger, The Network Readiness Index)

4.13.   Danimarka

Ülkede telekomünikasyon altyapısı oldukça karmaşıktır. Mobil ve internet yayılması dünya ortalamasının üzerindedir. “Solicom” adlı bir pilot proje ile BİT stratejilerine online katılım hedeflenmektedir. Bunun yanısıra diğer bir proje, kamu web sitelerine ücretsiz erişimin sağlanmasına yöneliktir. Tüm okulların %80’den fazlasının internet erişimi olması, eğitime verilen öncelik sonucu olmaktadır. Elektronik ve donanım dizaynı ve imalatı bakımından dünyaya açık olan Danimarka da toplam üretimin %85’i bu sektörlerde olmaktadır. BİT’nin yaygın olduğu diğer ülkelerde e-ticaret (özellikle B2C) yönelik olarak yaşanan zorluklar Danimarka için de sözkonusudur. e-imza, işlemlerde güvenlik tüketicilerin aradığı öncelikli özellikler olmaktadır.

4.14.   Finlandiya

Geleneksel olarak sanayi ve ormancılığa dayalı olan Finlandiya ekonomisi son yıllarda BİT alanında oldukça başarılı durumdadır. İyi gelişmiş bilgi altyapısı, yükselen nitelikli işgücü, etkin politika uygulamaları, uzmanlaşmış BİT uygulamalarının kullanılmasına imkan vermektedir. Küresel etkiye sahip yüksek teknoloji ihracatı açısından oldukça iyi durumda olan ülkede “Nokia” uzun dönemli bilgi altyapısı yatırımlarını yoğun olarak yapmaktadır. 1995-99 yılları arasında hükümet kırsal alanda BİT ekipmanları ve personeli eğitimini desteklemek için yıllık 250.000$ destek sağlamıştır. “Tretotupa” (Information hubs) gibi bölgesel programlarla internet ve diğer teknolojilere erişim yaygınlaştırılmaya çalışılmaktadır. Tüm okullarında internet erişimi vardır ve e-ticarette lider ülkelerdendir.

4.15.   İrlanda

BİT ile dönüşüm yaşayan İrlanda ekonomisi düşük düzeyde imalattan, donanım imalatı, yazılım geliştirme gibi alanlara kaymıştır ve son 10 yılda AB’nin en güçlü ülkelerinden biri olmuştur. 1980’lerden itibaren yüksek nitelikli işgücü artışı, vergi ve ticaret düzenlemeleri ile BİT şirketleri için iyi bir ortam yaratılmıştır. Çok sayıda küresel şirket için İrlanda Avrupa’nın evsahibi durumundadır. 1999 yılında GSMH’sının % 20’si oranında doğrudan yabancı sermaye yatırımı çeken İrlanda da yazılım şirketlerinin üretime katkısı büyük olmaktadır. İrlanda’nın başarısı, altyapısında ve yerel ekonomide yaptığı faaliyetlere dayalıdır. 1998 sonunda İrlanda hükümeti tarafından kurulan bilgi toplumu (IS) komisyonu özel-kamu ortaklığı ile tüm vatandaşlarına BİT görüşünün yaygınlaştırılması hedeflenmektedir. İrlanda üniversitelerindeki araştırma programları fiber optik kablo ile 170’den fazla ABD üniversitesine bağlıdır. (Idran Ratnathicam-T.Finbarr Livesery, The Network Readiness Index)

4.16.   Macaristan^[4]

Macaristan eski sosyalist ülkelerle karşılaştırıldığında ağ yapıları ve BİT altyapısına yönelik ilerlemeci politika yaklaşımı gösteren, AB desteği ile BİT altyapısını geliştirmeye başlayan bir ülkedir. AB üyeliği ile ulusal stratejilere BİT sektörüne öncelik, özelleştirme ve BİT altyapısını güçlendirmek için ilave önlemler almaktadır. Slovenya, Çek Cumhuriyeti, Estonya arasında teknolojik uzmanlık alanında lider durumda olan Macaristan’da internet erişim maliyetlerinin yüksek oluşu gelişmeleri bir miktar sınırlasa da hem sabit hem de mobil hatlarda kullanıcı sayısı bakımından yoğunluk vardır. İnternet kullanımı, online içerik artışı, gazeteler, televizyon kanalları, radyo istasyonları, firmalar, üniversite web siteleri oldukça zengin bir içerik sunmaktadır. Nüfusun sayısal okur-yazarlık düzeyinin yükseltilmesine yönelik olarak 1996 yılında “Sulinet” (School Net) programı başlatılmıştır. Programın ilk adımında ülkedeki tüm orta dereceli okullara internet erişimi sağlanmıştır. Uzaktan eğitim programları ile de kırsal alanlara yönelik çalışmalar yapılmaktadır. (Alzhan Braliev, Tomas Andrasi, The Network Readiness Index)

4.17.   Polonya

AB telekomünikasyon piyasasının en aktif üyesi olan Polonya için yerel arama piyasasının %90’ını etkileyen TPSA (Telekomikacja Poiska)’ nın tamamen özelleşmesi istenmektedir. Rekabetin yoğun olmamasından dolayı yerel arama maliyetlernin yüksek oluşu nedeniyle sabit hat yoğunluğu yavaş artarken; mobil iletişim alternatif bir araç olarak hızlı gelişmektedir. İnternet kullanımı ve online işlemlerin hızlı arttığı ülkede hizmet kalitesi de artmaktadır. Ancak yine de doğrudan yabancı sermaye yatırımları ağır sanayi ve tarıma yönelik olmaktadır. BİT altyapısının geliştirilmesi çalışmaları da yakın zamanda başlamıştır. (Indran Ratnathicam, The Network Readiness Index)

4.18.   Litvanya

Statejik ve coğrafi yerleşimi bakınımdan altyapı geliştirmede ve dış kaynakları, çok uluslu şirketleri çekmede başarılı olan Litvanya’da BİT en hızlı büyüyen sektör durumundadır. Dağılan Sovyetler Birliği zamanında elektronik imalatında yoğunlaşmış olan ülkenin teknolojik mirası, donanım altyapısında ve BİT altyapısında önemli rol oynamaktadır. Buna rağmen Baltık ülkeleri arasında en düşük internet kullanımı Litvanya’ dadır. Mayıs 2000 tarihinde “Department of Information and Informatics” Litvanya’nın bilgi toplumuna geçmesi için strateji geliştirmiştir. İlkokul düzeyinden üniversitelere kadar tüm okulların internet bağlantısına sahip olması için çalışmalar yapılmaktadır. Ancak BİT açısından ülkede sayısal uçurum sözkonusudur, bazı Litvanyalılar için sabit telefonun bile lüks olduğu belirtilmektedir. (Tariq Mohammed, Matthijs Leendersse, The Network Readiness Index)

4.19.   Letonya

BİT, ülkede ençok büyüyen üç sektörden biri durumundadır. Donanım ve hizmetler geleneksel olarak güçlüdür, yazılım geliştirme alanında çok sayıda firma bulunmaktadır. Eğitim ile ilgili konulara büyük önem verilmektedir. Sabit hatların büyük bölümü analog teknolojiye sahiptir, DSL genişbant erişimi sadece büyük şehirlerde bulunmaktadır. Devlet BİT için “e-Latvia” adlı ulusal bir program ile; e-ticaretten, sayısal okur yazarlığa kadar pek çok alanda düzenlemeler yapmaktadır. (Alzhan Braliev, Ina Guedele, The Network Readiness Index)

4.20.   Çek Cumhuriyeti

Sabit telefon piyasasında; yüksek maliyetler, uzun bekleme süreleri ve diğer sınırlamalar mobil telefon patlaması yaratmıştır. Bu gelişmede dış yatırımların ve rekabetçi fiyatların büyük etkisi vardır. Sektörde bulunan aktif ve rekabetçi firmalar ile “internet cafe” kültürü yaygın durumdadır. İyi eğitimli işgücü ve yüksek sayısal okur yazarlık nedeniyle yabancı yatırımcılar tarafından tercih edilmektedir. e-ticaret yavaş büyüse de “e-ventures” “jobs.cz”ler ile dinamik bir yapı vardır. (Carlos Osario, Geoffrey Kirkman, The Network Readiness Index)

4.21.   Slovakya

Ekonomik politika, banka özelleştirmeleri, enerji kullanımı, yüksek işsizlik, ulusal BİT ve telekomünikasyon altyapısı gelişmesine yönelik politikalar öncelikli alanlardır. Kişisel bilgisayar yayılmasının yavaş olduğu ülkede, internet erişimi yayılması da yüksek olan fiyatlardan dolayı yavaş olmaktadır. e-ticaret ve e-devlet uygulamaları da yeterince gelişmiş değildir. Kamu kurumlarının web sayfaları bulunsa da bunlar bilgi vermeye yönelik statik sayfalardır, online işlemler bakımından zayıf durumdadırlar. (Alzhan Braliev, Joshua Budd, The Network Readiness Index)

4.22.   Estonya

İnternet yayılmasının yüksek olduğu Estonya’da BİT altyapısı oldukça iyi durumdadır. Çok sayıda öğrencinin BİT alanında eğitilmiş olmasına rağmen yüksek nitelikli BİT işgücü azlığı sözkonusudur. Hatta rekabetçi olmayan ücretler dolayısıyla yüksek niteliklere sahip BİT uzmanları ülke dışına gitme eğilimindedirler. “Tiger Leap “ programı ile hükümet okulları internete bağlamayı, öğrenci ve öğretmenler arası sayısal okur yazarlık durumunu yükseltmeyi hedeflemektedirler. “The Look@Word” programı ile internet kullanımını %70’e ulaştırmak amaçlanmaktadır. (Alzhan Braliev, Tarmo Kalvet, The Neüwork Readiness Index)

4.23.   Slovenya

AB üyeliği sürecinde standartlara ulaşma, bilgi temelli ekonomiye geçiş açısından internet altyapısı ve BİT eğitimi açısından iyi bir altyapı olmasına rağmen, vergilerin yüksekliği gibi olumsuz faktörler de bulunmaktadır. Ülkede çok sayıda yabancı şirket BİT yatırımı yapmaktadır. Hükümet, üniversitelerin bilgisayar ağları ile dünyaya bağlanmasına öncelik vermektedir. BİT’nin ulusal dağılımında eşitsizlikler vardır. Ülkede Bilgi Toplumu Bakanlığı Avrupa Komisyonu’nun isteği ile çeşitli reformlar yapmaktadır. Yönetim, Avrupa sayısal içeriği, küresel ağlarda karşılıklı değişim; e-ticaretin özendirilmesi; e-devlet uygulamaları; e-imza, e-iş gibi alanlarda düzenlemeler yapılmaktadır. (Alzhan Braliev, Joze Gricar, The Network Readiness Index)

4.24.   G.Kıbrıs

2002 yılı itibariyle, 100 kişi başına düşen sabit telefon hatları 61.06, mobil telefon hatları 59.70 olmuştur. Mobil iletişimin yayılması oldukça hızlıdır. Kişisel bilgisayarlara baktığımızda 100 kişi başına düşen bilgisayar 24.65, internet kullanımı da 30.00 olmuştur. BİT’nin yayılması ve etkin kullanılması için çalışmalar yapılmaktadır.

4.25.   Malta

Spam ile mücadele için tüm vatandaşlarına “gv.mt” uzantılı e-posta adresi veren Malta, kablosuz LAN ile kamu hizmetlerini sunmaktadır. Kişisel bilgisayar kullanımı açısından Avrupa ülkelerine, özellikle Belçika’ya yakındır (100 kişide 22.96, bkz. Ek Tablo:1)

4.26.   Bulgaristan

Ulusal BİT gelişmesi ve AB standartlarına uyum konusunda başarılı bir gelişme göstermeyen Bulgaristan’da bürokrasi, yolsuzluk, zayıf finansal yapı hem özel sektör hem de kamu sektörü açısından başarılı ekonomik büyümeyi ve teknolojik gelişmeyi etkilemektedir. BİT’i destekleyecek altyapı kurulamamıştır. Çok sayıda insan sabit telefon hatlarını paylaşmaktadır. Telekomünikasyon liberalizasyonunda geç kalınmıştır. BİT piyasasının küçük oluşu, yetersiz yatırımlar, altyapı eksikliği, kablosuz teknolojilere yönelmeye neden olmaktadır. Yüksek okur yazarlık oranına rağmen, sayısal okur yazarlık düşük orandadır. Nüfusun bilgisayar kullanan kısmı azdır. Ulusal BİT becerilerinin gelişmesi için eğitime fonlar ayrılmaktadır. BİT uzmanları ülke dışına gitmeyi tercih etmektedirler.(Alzhan Braliev-Venii Markovski, The Network Readiness Index)

4.27.   Romanya

Tarihsel olarak BİT konusunda bölgesel lider olan, 1957’de ilk bilgisayarların dizayn edilip üretildiği ülke olan Romanya ulusal BİT endüstrisi özellikle yazılım ve donanım alanında önemli ihracat potansiyeline sahiptir. 2000 yılında başlayan bir dizi hükümet reformu ile BİT sektörünün gelecekteki büyümesi planlanlanmıştır. Vergi ayrıcalıkları e-imza düzenlemeleri yapılmaktadır. Ülkede satınalma gücünün düşük olması önemli bir sınırlılık olmaktadır. Kişisel bilgisayar sahipliği sınırlıdır. Entellektüel sermaye hakları korumasının olmayışı “black market” olarak adlandırılan yapıyı oluşturmaktadır. Ekonomik koşullar çok sayıda BİT uzmanının Batı Avrupa ve ABD’nde iyi ücretlerle çalışmaya yönelmesine neden olmaktadır. (Varujan Pambuccian, Cassandra Bischoff, The Network Readiness Index)

4.28.   Türkiye

BİT’nin yeterince gelişmesini engelleyen ekonomik kriz, internet kullanımının maliyeti gibi koşullara rağmen internet servis sağlayıcılar (ISS) ve mobil telefon piyasaları hızlı büyümektedir. Bankalar ve finansal kuruluşlar internet kullanımında öncü rol oynamakta ve büyük bankaların çoğu web’e dayalı faaliyetlerde bulunmaktadırlar. WAP telefonlar ile menkul kıymet işlemleri özendirilmektedir. “e-Türkiye Dönüşüm” projesi ile BİT’in tüm alanlarda etkili olması, yayılması hedeflenmektedir. Ayrıca “e-Avrupa+” projesine de dahil olan Türkiye’de gelişmeler oldukça hızlı olmaktadır. Ancak bunların yeterli olabilmesi gerek fiziksel gerekse insangücü altyapısının geliştirilmesine bağlıdır. (Asuman Doğaç, Aybar Acar, Michael Putnam, The Network Readiness Index)

Şekil1: e-Dönüşüm Türkiye Projesinin Kurumsal Yapısı

“e-Dönüşüm Türkiye” projesi ile; koordinasyon ve izleme, BİT yatırımlarının koordinasyonu, AB uyum çalışmalarının koordinasyonu, IDA (idareler arası bilgi değişimi) programı, e-content (e-içerik) konularında ileriye dönük hedefler vardır. (http://www.dpt.gov.tr) e-Dönüşüm Türkiye projesinin çalışmalarına e-Sağlık ile başlanmıştır. 2004 yılında başlayıp 2007 yılında bitmesi planlanan proje ile son BİT kullanılarak, sağlık profeslonelleri ve halkın sağlık bilgilerine güvenli ve kolay bir biçimde erişmelerini sağlamak, Türkiye’deki sağlık hizmetlerini Yüksek Güvenlikli Ulusal Sağlık Bilgi Ortamı yaratarak geliştirmek hedeflenmektedir. (Evren, s.1)

4.29.   İzlanda

İzlanda’nın coğrafi olarak izole edilmiş yapısı, kültürü vatandaşların telekomünikasyon ihtiyacını doğal olarak ortaya çıkardığından dünyanın en uzmanlaşmış yapısına sahiptir. Yeni teknolojilere, BİT’ne uyum sağlama yeteneğinin yüksekliği nedeniyle teknolojik yenilikler bu ülkede test edilmektedir. BİT altyapısı, internet ve mobil ticaret hızlı gelişmektedir. Telekomünikasyon piyasası oldukça rekabetçidir. Genişbant erişim hızla yaygınlaşmaktadır. e-ticarette küresel liderlerden olan ülkede nüfusun büyük çoğunluğu online bankacılık işlemleri yapmaktadır. e-devlet uygulamaları gelişmiştir.

4.30.   Norveç

Diğer İskandinav ülkeleri gibi BİT, bilgi teknolojileri, bilgisayar ağları konusunda iyi durumdadır. Avrupa Ekonomik Alanına girişi ile telekomünikasyon piyasasını rekabete açmaya başlayan Norveç; internet, mobil telefon yayılması bakımından yüksek oranlara sahiptir. Teknolojiye yakınlık kültürü ile yakından ilgili olan bu durum özel sektörce desteklenen modern altyapı yatırımlarını arttırmaktadır. 2000 yılında başlayan “e-Norge” BİT ulusal programı ile yazılım alanında önemli adımlar atılmıştır. Kamu internet erişimi desteklenmektedir. Büyük şirketler e-pazaryerlerinde lider durumdadır. Ancak BİT işçisi arz ve talebi arasında dengesizlik bulunmaktadır. Ülkede kırsal alanlarda BİT kullanımına yönelik önemli çalışmalar bulunmaktadır. Ayrıca, sağlık alanında “Center for Telemedicine” ile bilgi toplumu olma yolunda önemli adımlar atılmaktadır. (Indran Ratnathicam, The Network Readiness Index)

SONUÇ

AB, bilgi toplumu olma yolunda önemli adımlar atmaktadır. AB üyeliği açısından gerekli kriterlere, bilgi toplumu ile ilgili olanların da eklendiği düşünülürse kriterler yerine getirildikçe yenileri eklenmektedir. Türkiye’nin AB üyeliği yolunda attığı ilk adımlardan beri geçen uzun zaman diliminde gelinen aşama, BİT’nin internetin gelişim hızı ile karşılaştırıldığında yetersiz kalmakta, her geçen gün aradaki uçurum derinleşmektedir.

Ülkeler, ekonomik ve sosyal başarı için BİT’in nasıl kullanılacağını öğrenmek zorundadırlar. Etkin ve sürdürülebilir BİT kullanımının gelişme hedefi olarak somutlanması, toplumun tüm kesimlerinin içeren projeler oluşturulması, yerel durumla uyumlu e-stratejilerin belirlenip uygun eylem planlarıyla harekete geçilmesi sosyal ve ekonomik sorunların çözümünde önemli olmaktadır. Ülke içi ve ülkelerarası sayısal uçurumun giderilmesi, yoksullukla savaşım, gelir artışı sağlanması; coğrafi, cinsiyete dayalı ayrılımlar yaş, gelir düzeyi, bedensel özürlülük gibi faktörlerden kaynaklanan dezavantajların uygun stratejilerle ortadan kaldırılması uzun dönemde toplumun güçlendirilmesi, demokratik kurumlar, kişisel hak ve özgürlükler bakımından olumlu sonuçlar olacaktır.

----

Bu makalenin ek tablolarını görmek için tıklayınız.

Kaynakça

Evren, Aslı. Hükümet Sağlıkta Atağa Kalktı, http://www.btnet.com.tr, 22.12.2003.

Güngör, Müberra. ve Evren, Gökhan. İnternet Sektörü ve Türkiye İncelemeleri, Telekomünikasyon Kurumu, Ankara, 2002.

Kirkman, S. Geoffrey. Osario, O. Carlos ve Sachs, D. Jeffrey. The Network Readiness Index: Measuring the Readiness of Nations for Networked World. http://www.cid.harvard.edu/cr/pdf/gitrr2002, 19.9.2003.

Özenç, Köksal.Avrupa Birliği’nde Telekomünikasyon Politikaları, AB Müktesebatı ve

Türkiye Tarafından Alınması Gereken Tedbirler Üzerine Bir Araştırma, Telekomünikasyon Kurumu Uzmanlık Tezi, Nisan 2002, Ankara, http://www.tk.gov.tr, 26.10.2003.

Saygı, Nur. Telekomünikasyon ve Bilgi Teknolojileri Pazarı Mevcut Durum ve 10 Yıllık Bir Perspektif Çalışması, Telekomünikasyon Kurumu, Uzmanlık Tezi, Mart 2002, Ankara, http://www.tk.gov.tr, 25.10.2003.

Seçen ,Turgay. “Avrupa Birliği 6. Çerçeve Programı”, http://turk.internet.com/haber/yazigoster.php3?yaziid=5991, 25.11.2002.

Wolcott, Peter.-Goodman E. Seymour. Communications of the Association for Information Systems, Vol.11, 2003.

“AB İnternette Kimliğini Buluyor”, http://www.byte.com.tr/haberdetay.asp?nid024, 12.12.2003.

“Avrupa Birliği Genişleme Sürecinde Türkiye”, AB Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği, Ankara, Eylül 2003. http://www.deltur.cec.eu.int/brosur02102003.pdf, 17.11.2003.

“Bilgi Toplumu”, http://www.deltur.cec.eu.int/kitap/bilgitop.html, 9.11.2003.

“Challenges to the Network Internet for Development”, http://www.itu.int/ITU-D/ict/publications/inet/1999/chal_exsum.pdf, 20.10.2003.

“Digital Planet 2002”, The Global Information Economy, http://www.witsa.org, 27.9.2003.

“e-Avrupa+e-Türkiye”, Türkiye Bilişim Vakfı, Tempo Dergisi işbirliğiyle ve Intellect’ in katkılarıyla Türkiye’ yi Avrupa ile Birleştirecek bir Strateji Önerisi.

“e-Dönüşüm Türkiye Projesi Bildirisi”, http://www.ntvmsnbc.com/news/246527.asp?cp1=1, 19.12.2003.

EITO, European Information Technology Observatory 2003, http://www.eito.com/Pres-rel/pres-rel-12-html, 14.10.2003.

“E-Readiness as Tool for ICT Develepment”, http://www.infodev.org/library/working Papers/Areready.pdf 19.9.2003.

“ICT Infrastructure”, http://www.biser-eu.com/domains/10ict.htm, 18.8.2003.

“Readiness for the Networked World A Guide for Developing Countries, http://cyber.law.harvard.edu/readinessguide/guide.pdf, 18.11.2003.

8. BYKP, 2001-2005, Haziran 2000.

8. BYKP Bilişim Teknolojileri ve Politikaları Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT:2560-ÖİK576, Ankara, 2001.

World Development Indicators 1999, Oxford University Press USA, March 1999.

World Development Indicators 2001, Oxford University Press USA, April 2001.

World Development Indicators 2003, USA, Oxford University Press, April 2003.

World Development Report 1998/99, Oxford University Press, 1998, USA.

World Telecommunication Development Report 2002, http://www.itu.int/ITU-D/publications/wtdr_021/material/WTDR02_sum_E.pdf, 21.11.2003.

World Economic Forum Knowledge Navigator-Luxembourg, http://www.webforum.org/site/knowledgenavigator.nst/Content/Luksembourg+KN-sessions, 17.11.2003.

http://www.dpt.gov.tr

http://www.edevlet.net/raporveyayinlar/AB-Adaylarinda-Bilgi-Toplumu.pdf, 10.11.2003.

http://www.izto.org.tr/rapor/ityeni.pdf, 4.9.2000.

http://www.worldbank.org/, 21.11.2003.

http://www2.itu.or.th/coe/document/newitupub/WTDR2002_e_firstchapter.pdf, 17.09.2003.

http://www.itu.org, http://www.worldbank.org/data/countrydata/ictglance.htm, 17.09.2003.

http://www.infodev.org/library/working Papers/Areready.pdf 19.9.2003.

http://www.mcti.ro/mcti1.html, 12.11.2003.

http://www.sdnp.undp.org/perl/yp.pl, 5.10.2003.

http://europa.eu.int/comm/enlargement/, 17.11.2003.

http://www.tk.gov.tr, 10.10.2003.

 

---