In literature, Politic Budget Cycles mean public spendings rise and public revenues fall in the election’ s years. In testing this theory for Turkey (1975- 00) it is used public deficit, public spendings, public revenues, domain borrowing, foreign borrowing, Gross National Product and election dates. From the both analysis (table and econometric) governments create theirself the finance device as domain and/or foreign borrowing in addition of the theoric expectation' s public spending and revenue.

Literatürde, Politik Bütçe Döngüleri seçim yıllarında kamusal harcamaların artışı, kamusal gelirlerin azalması ve bütçe açıklarının artışı ile ifade edilmektedir. Teorinin Türkiye Ekonomisi (1975- 00) için testinde, kamusal açıklar, kamu giderleri, kamu gelirleri, iç ve dış borçlanma ve GSMH değişkenleri kullanılarak, 1975- 00 yılları arasındaki, 26 yıl ve 6 seçim yılı veri yıllar olarak alınmaktadır. Yapılan analizlerden, hükümetlerin seçim yıllarında bütçenin ana kalemlerinin dışında, seçimleri finanse etmek için iç ve dış borçlanmadan yararlandığı görülmektedir.

Politik Bütçe Döngüleri (Politic Budget Cycles), Toplam Kamusal Açıklar (Gross Public Deficits), Toplam Kamusal Giderler (Gross Public Spendings), Toplam Kamusal Gelirler (Gross Public Revenues), İç Borçlar (Domain Borrowings) ve Dış Borçlar (Foreign Borrowings).

İktisat Politikası Teorileri'nde 1930'lara kadar geçerli olan Klasik İktisat'a, bu yıllardan sonra Keynes İktisat rakip olarak ortaya çıkmıştır. 1970'lerde dünyadaki ülkelerin yaşadığı petrol krizleri, işsizlik, enflasyon, devlet bütçelerinin açıkları ve ödemeler dengesi açıkları Keynes İktisat'ına yönelik eleştirileri arttırmıştır. Bunlar arasında özellikle, Klasik İktisat'ın güncellenmiş versiyonları Yeni Klasik İktisat Ekolleri büyük önem taşımaktadır.

Temel olarak devlet müdahalesine karşı olan Yeni İktisat Ekolleri, kendi tezlerini diğer bilim dallarıyla ilişki kurarak ve belirli konularda derinlemesine analizlerle savunmaktadır. Örneğin, bunlardan Anayasal İktisat, Ekonomi ve Hukuk Biliminin ortak kümesinde, ekonominin de bir anayasaya sahip olmasıyla; Arz Yanlı İktisat, firma teorisinden yola çıkarak ekonomide üretimin artmasıyla; Rasyonel Beklentiler Okulu, ekonomi ve psikoloji-sosyoloji bilimlerinden yola çıkarak beklentilerin rasyonelliğinin artmasıyla ve Kamu Tercihi Okulu da Ekonomi ve Politika Biliminin ortak kümesinde, politikanın ekonomik hayattaki etkisinin azaltılmasıyla, ekonomik sorunların çözümüne yönelik fikirler, düşünceler ve teoriler üretmiştir.

Kamu Tercihi Okulu'nun bünyesinde yer alan, Politik Konjonktür Dalgalanmaları Teorisi, temsili demokrasinin bir gereği olarak yapılan (ülke genelinde ve/veya yerel bazda) seçimlerin, ekonomik hayat üzerindeki etkisini belirlemek ve doğan sorunlara çözüm üretmek için çaba göstermektedir. Politik Konjonktür Dalgalanmaları'na, Para Politikası değişkenleri yanında Maliye Politikası değişkenleri, ampirik ve teorik konusuna dahil edilmektedir. Politik Bütçe Döngüleri, seçim dönemleri devlet bütçesinde meydana gelen değişimlerin ekonomik hayat üzerindeki bire-bir ve/veya katlı etkisini araştırmaktadır.

Çalışmada Politik Bütçe Döngüleri Teorisi boyutunda, 1975 ile 2000 yılları arasındaki 27 yıllık bir süreçte yaşanan, 5 Haziran 1977, 6 Haziran 1983, 29 Kasım 1987, 6 Kasım 1991, 24 Aralık 1995 ve Ocak 1999 tarihlerindeki Milletvekili Genel Seçimleri' nin Devlet Bütçesi' nde meydana getirdiği değişimler test edilmektedir. (2001 yılı milletvekili genel seçimleri 2002’nin savaş olasılığını içerebilmesi ihtimali taşıdığı için ihmal edilmektedir.)

Çalışma, teorik bazda, nitelik açısından literatür analizinin ardından, ampirik bazda, nicelik açısından tablo ve ekonometrik analizlerinden oluşmak üzere iki bileşik yöntem uygulanmaktadır. Bir başka açıdan, çalışmanın ilk bölümünde araştırılan teorik çatı doğrultusunda, Türkiye Ekonomisi'nin bir bölümünü oluşturan Türk Devlet Bütçe'sinin seçimlerden dolayı ne tür bir değişim geçirdiği, tablo, grafik ve ekonometrik analizlerle araştırılmaya ve test edilmeye çalışılmaktadır. Çalışmadaki analizler için, Windows 94 Microsoft Word 6.0. ile uyumlu, E-Views 2.0., paket programı kullanılmaktadır.

Politik Bütçe Döngüleri, Politik Konjonktür Dalgalanmalarının özel bir türüdür. Ekonomi ve politika biliminin ortak bir alanını incelemesi ve disiplinlerarası olması nedeniyle oldukça geniş bir literatüre sahip politik konjonktür dalgalanmaları dar anlamda, seçimlerin ve seçim sonuçlarının makro ekonomik değişkenlerde ve dolayısıyla ekonomik başarıda ortaya çıkardığı sapma olarak tanımlanmaktadır (Amacher And Boyes;7.) .

Geniş anlamda politik konjonktür dalgalanmaları bazı ekonomik ve politik avantajlar elde etmek amacıyla ekonomiyi hile ile yöneten seçime aday politikacıların ve iktidardaki politikacının (Paldam, 1997; 343 ) seçim döneminde ekonomiye pompaladığı fonlarla artan, kişisel gelir ve ekonomik teşviklerle (genişletici politikalar), seçim beklentilerine uyarlanmış pek çok politikanın (yeniden seçim baskısı) periyodik seçim rekabeti sonucu makro ekonomik değişkenler üzerinde kısa ve uzun dönemde, devrevi bir etki yapması olarak tanımlanmaktadır (Cameron, 1978; 72) .

Politik konjonktür dalgalanmalarında zaman kısa ve uzun dönem olarak iki kısma ayrılmaktadır. Kısa dönem, seçim öncesi ve seçim yılını ve/veya seçim yılını ve seçim sonrası yılı içeren 1 yıllık süreyi kapsamaktadır (Alesina, 1995; 154) .

Uzun dönem, bir seçimden diğerine kadar ki 4 yıllık süreyi içermektedir (Aktan, 1997; 150) .

Literatürde kurulan modellerde politik konjonktür dalgalanmalarının µ-b tipi dalgalanmalar, seçim (fırsatçı)-partizan dalgalanmaları, politik parasal-Politik Bütçe Döngüleri, beklentisel-felsefi dalgalanmalar, sistematik-sistematik olmayan dalgalanmalar, talep-arz yönlü dalgalanmalar ve seçmen-lider yönlü dalgalanmalar gibi türleri mevcuttur. µ tipi dalgalanmalar, hükümetlerin bir ajan (iktidardaki politikacı) olarak ekonomiyi hile ile yönetmesiyle ortaya çıkan temel makro ekonomik büyüklüklerdeki ihtiyari dalgalanmalar olup; b tipi dalgalanmalar, politik sistemin fonksiyonu olarak demokratik kurumların sınırlamaları altında çalışan bir çok ajanın birbirini etkilemesi sonucu gayri ihtiyari olarak ve hiç bir ajan için optimal olmayarak ortaya çıkan dalgalanmalar olarak ifade edilmektedir (Paldam, 1997; 342, 343 ve 352) .

Fırsatçı dalgalanmalar, iktidardaki politikacının iktidarda kalacağı görev süresini umursamasından dolayı her dört yılda bir gelen seçim öncesinde ekonomiyi acil olarak genişletmesiyle ortaya çıkan dalgalanmalardır (Nordhaus, 1989; 57) .Partizan dalgalanmalar, iktidardaki politikacının yeniden seçilmek için (örneğin, seçim yılında sağ kanat hükümetlerin enflasyonu ve sol kanat hükümetlerin işsizliği azaltmak yönünde) ekonomiyi ideolojik nedenlerle yönetmesiyle ortaya çıkan dalgalanmalardır (Smith And Banks, 1996; 34-44).

Politik parasal dalgalanmalar, iktidardaki politikacı tarafından parasal politikanın hile ile yönetimi sonucu doğan gerek fırsatçı gerekse partizan nitelikli dalgalanmalardır (Alesina, Cohen And Roubini, 1995; 3).

Politik bütçe döngüleri, fırsatçı politik konjonktür dalgalanmalarının bir sonucu olarak, seçim sonrasında devlet bütçesinde görülen dalgalanmalardır (Leblang, 1996; 5-25).

Beklentisel politik konjonktür dalgalanmaları, daha çok nicel yöntemle açıklanan ve rasyonel-uyarlanmış beklentiler doğrultusunda oy verme davranışının ortaya çıkardığı dalgalanmalar olup, oy verme davranışı modellerinde kullanılmaktadır. Felsefi dalgalanmalar, daha çok nitel yöntemin kullanıldığı kamu tercihinin pozitif teorisi bağlamında politik süreci temel alan yaklaşım olarak incelenen ve politik sistem ile politik kurumların, yetersizlikleri ve aksaklıkları sonucu ortaya çıkan dalgalanmaları ifade etmekte olup politik süreç modellerinde kullanılmaktadır (Beck, 1988; 371).

Ekonometrik analizler sonucu dalgalanmaların tahmini (stochastic)olması -hata terimlerinin olmaması- beklentisel politik konjonktür dalgalanmalarını, dalgalanmaların eğilimli (transitory)olması -hata terimlerinin olması- felsefi politik konjonktür dalgalanmalarını ortaya çıkmaktadır (Davidson, Frattianni, Von Hagen, 1992; 21).

Sistematik dalgalanmalar, geçmişte ve halihazırda yaşanan olaylara dayanan uyarlanmış beklentilere sahip seçmenlerin politikacıların seçimi kazanmak için gerçekleştirdikleri faaliyetlere aldanarak, hata yapmaları sonucu, sistematik hata olmayan dalgalanmalar, seçimlerde kime oy vereceğine bilinçli olarak karar veren rasyonel seçmenin beklentileri sonucu doğmaktadır (Backus And Driffill, 1985;535).

Sistematik kavramı belirli zaman aralıklarını ve belirli oranları ifade etmektedir ve seçmenlerin rasyonel olması sistematik politik konjonktür dalgalanmalarına engel olmaktadır. Rasyonel seçmen, ekonomik artış'ın varlığını hissetmektedir. Bir başka deyişle, seçmen fiili büyüme oranın geçici ve acil olarak, genel büyüme oranının üstünde gerçekleştiğini anlamakta ve böylece döngüsel artış' ın varlığını anlayan seçmen politik hileye kanmayarak, olası zararın sürekli olmasına engel olmaktadır (Backus And Driffill, 1985;53).

Seçmenlerin rasyonel olmasına, asimetrik bilgiye[2] (Rogoff, 1990,; 21) bilgisel noksanlığın varolması, politikacıların yaptıkları hilelerin ve politikacıların hile ile yönetimlerinin seçmenlerce öngörülememesi engel değildir. Aksine bunlar, sistematik olmayan politik konjonktür dalgalanmalarını ortaya çıkmaktadır (Backus And J.Driffill, 1985; 533).

Oy verme davranışına bağlı olarak talep yönlü dalgalanmalar, seçmenlerin kime oy vereceğine yönelik kararının politikacının ekonomik performansına ve iktidardaki politikacıdan kendisine daha fazla kamusal hizmet getirmesini istemesine bağlı olarak arz yönlü dalgalanmalar, seçmenlerden gelen bu taleplere uygun olarak ekonomi politikaları uygulamaları sonucu ortaya çıkan ve oy verme-oy toplama sürecinin bir sonucu olan zincirleme dalgalanmalardır. Talep yönlü dalgalanmalar, seçmen yönlü yaklaşımlarda ve arz yönlü yaklaşım seçim yönlü yaklaşımlarda incelenmektedir. (Gordon, 1975; 826)

Seçimlerde uygulanan parasal politikanın parti liderinin isteklerine göre değiştirilmesiyle lider yönlü dalgalanmalar, seçmen isteklerine göre değiştirilmesiyle seçmen yönlü dalgalanmalar ortaya çıkmaktadır. Seçimler ve parasal politika ilişkisi doğrultusunda yapılan çalışmalarda lider yönlü dalgalanmalar lider-yönlü yaklaşımlar ve seçmen yönlü dalgalanmalar seçmen-yönlü yaklaşımlarda incelenmektedir (Beck, 1982; 379).

Çalışmada bu Politik Konjonktür Dalgalanma türlerinden, yalnız Politik Bütçe Döngüleri araştırılmaktadır.

Politik Bütçe Döngüleri, "seçim öncesinde tüketim veya transferler için görünen harcamalarında artışlar ve yatırım harcamalarında azalmalar" olarak ortaya çıkmaktadır (Leblang, 1996; 5-25).

Seçimler dolayısıyla, ortaya çıkan reel yatırımlardaki (seçim yatırımı boyutunda, kısa süreli, geçici ve göstermelik olarak gerçekleştirilen sanal yatırımlar kastedilmemektedir.) azalma, verimlilik ve etkinlik için zararlı olmasına rağmen; bu sonuçlar, seçmenler tarafından belli bir gecikmeyle gözlemlenebilmektedir. Böylece, Politik Bütçe Döngüleri, "kamu harcama programlarında, seçim yılını izleyen bir dönem boyunca, kaynakların dağılımındaki çarpıklıklar" olarak seçim yılını izleyen yıl ve/veya yıllarda görülmektedir (Alesina, Cohen And Roubini, 1992;22).

Politik Bütçe Döngülerinin ortaya çıkış nedeni, öncelikle politikacıların kişisel çıkarlarına ve oy maksimisazyonuna yönelik hareket etmesi ve politikacıların her zaman kamu çıkarına yönelik tercihlere sahip olmamasıdır. Politikacıların belli bir bütçe sınırlamasıyla karşı karşıya bulunmadığıyla birleştirilirse, kısa bir zaman diliminde, ödemeye mecbur olmadıkları rüşvetleri seçmenlerine teklif edebilecekleri sonucu çıkarılmaktadır. Böyle bir sınırsız demokrasi anlayışının devletten avanta ve parsa kapma yarışına dönüşebileceği ve bütçe harcamalarını tabansız ve sürekli bir şekilde arttırabildiği söylenebilmektedir. (Kovancılar, 1997; 215)

Doron ve Tamir, seçim dönemleri hükümet bütçesi içindeki farklı harcama tiplerinin tahsisinde politik bütçe döngülerini keşfetmiştir. Doron ve Tamir çalışmalarında, kamuya acil faydalar sağlayan harcamaların payının, her seçimde arttığı ve seçim sonrasında hemen azalmadığı sonucuna ulaşmaktadır. Bir başka deyişle, Politik Bütçe Döngüleri, seçim nedeniyle harcama politikalarının yön değiştirmesi ve seçim sonrasında yapılan bu harcamaların geri çekilememesiyle doğmaktadır (Doron And Tamir,1983; 146).

Politik Bütçe Döngülerinin oluşum süreci, özellikle ülke genelinde yapılan genel seçimlerin başlamasıyla başlamaktadır. Politikacıların, seçim öncesi (seçime yakın bir zaman kala) ve seçim sonrası dönemlerde uyguladıkları politikalar farklılık göstermektedir. Seçimlerle gelen ilk politika farklılığı, harcama politikalarında görülmektedir (Kılıçbay, 1994; 37).

Bu bağlamda, politikacıların, yalnız seçimi önemseyen kısa dönemli çıkarlara sahip olması, seçim öncesinde, seçmenlerinin isteklerini yerine getirmek için harcamalarında, seçim olmayan diğer zamanlara göre, artış göstermektedir. Seçim sonrasına göre, seçim öncesi harcamaların artış oranının yüksekliği, uzun dönemli, kalıcı sorunlara neden olabilmektedir. Çünkü, harcamaların finansmanı için vergi gelirleri yetmemektedir (Kılıçbay, 1994;72).

Seçim öncesinde ekonomide uygulanan gevşek para ve mali politikalar, seçim sonrasında, seçimin etkisi ve seçimin finansmanı olarak iki çözüm bekleyen sorunu ortaya çıkarmaktadır. Seçimin etkisi sorununa çözüm olarak, sıkı para ve mali politikaların uygulanması, seçimin finansmanı sorununa çözüm olarak da gelirlerin arttırılması gerekmektedir. Kısa dönemde, yalnız seçim zamanı ekonomiye yoğun ve ani bir canlılık kazandıran iktidardaki politikacı sayesinde, seçim sonrasında ekonomide Politik Bütçe Döngüleri doğmaktadır (Mitchell, 1988; 81-99).

Türkiye Cumhuriyeti'nde yaşanan 1977, 1983, 1987, 1991, 1995 ve 1999 Milletvekili Genel Seçimlerinin devlet bütçesindeki etkisini incelemeden önce, Kamu Bütçesini oluşturan; Kamu Giderleri, Kamu Gelirleri ve Kamu Açıkları ile İç- Dış Borçlanma makro ekonomik değişkenlerinin GSMH'ya oranlarının 1975 ve 2000 yılları arasındaki 26 yıldaki gelişimi, Tablo.1 ile incelenmelidir.

Tablo.1. Kamu Kesimi Genel Dengesi (1975- 2000) (GSMH' ya Oran Olarak / %)

Yıllar	Kamu Gelirleri	Kamu Giderleri	Kamu Açıkları	İç Borçlanma (Net)	Dış Borçlanma (Net)
1975	16.8	21.1	4.3	4.9	0.2
1976	17.4	23.1	5.7	6.3	0.7
1977	18.4	25.0	6.6	8.9	0.2
1978	22.3	21.3	1.0	2.5	1.4
1979	17.3	21.3	4.0	4.6	2.9
1980	18.8	24.3	5.5	6.0	3.0
1981	19.6	22.9	3.3	1.9	2.8
1982	16.3	17.8	1.5	2.3	2.3
1983	18.9	21.8	2.9	5.5	1.0
1984	18.5	21.3	2.8	5.4	3.2
1985	19.3	21.2	1.9	4.8	0.5
1986	22.8	24.9	2.1	3.8	2.1
1987	22.2	26.8	4.6	5.5	2.7
1988	21.9	24.6	2.7	4.7	2.1
1989	20.8	24.3	3.5	6.1	0.8
1990	20.0	25.7	5.7	7.6	0.9
1991	18.0	26.2	8.2	10.4	0.4
1992	18.2	26.8	8.6	10.6	1.6
1993	18.8	29.3	10.5	11.5	1.4
1994	20.9	26.2	5.3	11.3	1.7
1995	20.4	24.4	4.0	8.2	1.1
1996	21.4	29.2	7.8	12.7	1.2
1997	23.6	31.2	7.6	8.8	-1.0
1998	25.6	35.0	9.4	10.4	-1.0
1999	25.6	41.2	15.6	13.7	1.9
2000	30.0	42.5	12.5	8.9	3.6

Kaynak: DPT, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler (1950- 1998), Ankara, Aralık 1997, DPT, Kamu Finansmanı Raporu, Yıllık Programlar ve Konjonktür Değerlendirme Genel Müdürlüğü, Ankara, Ekim 2001.

Tablo.1'den de görüldüğü gibi, kamu gelirleri GSMH' nın ancak, % 17'si - % 30'u, kamu giderleri, %18- %43, kamu açıkları %1.0- %16 olarak gerçekleşmiştir. İç borçlanmanın GSMH' ya oranı, %3- %14, dış borçlanmanın GSMH' ya %0,2- %4 olarak gerçekleşmektedir. 1990’lı yıllardan sonra kamusal açıklar ve borçlanma iki haneli rakamlara ulaşmaktadır. Bu durum Grafik.1 ve Grafik.2'den gözlenebilmektedir.

Grafik.1. Kamu Gelir -Gider ve Açıklarının GSMH' ya Oranlarının Seyri (GSMH' ya Oran Olarak / %)

DPT, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler (1950- 1998), Ankara, Aralık 1997, DPT, Kamu Finansmanı Raporu, Yıllık Programlar ve Konjonktür Değerlendirme Genel Müdürlüğü, Ankara, Ekim 2001.

Grafik.2. İç- Dış Borçların GSMH' ya Oranlarının Seyri (GSMH' ya Oran Olarak / %)

Politik Bütçe Döngüleri boyutunda, 1977, 1983, 1987, 1991 ve 1993 seçim yıllarında yükselen iç borçlara karşın, 1995 ve 1999 seçim yıllarında iç borçlarda azalma, 1977, 1983, 1991 ve 1995 seçim yıllarında azalan dış borçlara karşın yalnız 1987 seçim yılında dış borçlarda artış görülmektedir. Bu noktada, 1983, 1991 ve 1995 seçim yıllarını izleyen yılda dış borçların artışı, bu seçim yıllarının finansmanında dış borcun kullanılması ile açıklanabilmektedir.

Tablo.2 Kamu kesimi borçlanma gereğinin bütçe türlerine göre dağılımının GSMH' ya oranını göstermektedir.

Tablo.2. Kamu Kesimi Borçlanma Gereğinin Bütçe Türlerine Göre Dağılımı (1975- 2000) (% / GSMH' ya Oran Olarak)

Yıllar	Top lam Ka mu	Konso lide Bütçe	Faiz Dışı Konso lide Bütçe	KİT	Mahalli İdare ler	Döner Serm. Kuru luş lar	Sosyal Güven lik Kuru luşları	Fon lar	Özelleş tirme Kapsa mındaki Kuruluş lar	Top lam (Net)
1975	4.7	0.8	0.3	4.0	-0.1	-	-	-	-	9.7
1976	6.7	1.2	0.7	5.6	0.0	-	-	-	-	14.2
1977	8.2	4.3	3.8	4.0	-0.1	-	-	-	-	20.2
1978	3.2	1.5	1.1	1.6	0.2	-	-	-	-	7.6
1979	7.2	3.1	2.5	4.0	0.0	0.1	-	-	-	16.9
1980	8.8	3.1	2.5	4.9	0.3	0.5	-	-	-	20.1
1981	4.0	1.5	0.6	2.4	0.0	0.0	-	-	-	8.5
1982	3.5	1.5	0.7	1.9	0.0	0.1	-	-	-	7.7
1983	4.9	2.2	0.7	2.2	0.0	0.5	-	-	-	10.5
1984	5.4	4.4	2.4	1.9	-0.1	0.0	-0.3	-0.5	-	13.2
1985	3.6	2.3	0.3	2.5	-0.1	-0.4	0.0	-0.6	-	7.6
1986	3.7	2.8	0.2	2.6	0.3	-0.3	0.0	-1.7	-	7.6
1987	6.1	3.5	0.5	3.3	0.5	0.0	-0.6	-0.6	-	12.7
1988	4.8	3.1	-0.8	2.2	0.4	0.1	-0.4	-0.5	-	8.9
1989	5.3	3.3	-0.3	1.9	0.2	0.0	-0.4	0.4	-0.1	10.3
1990	7.4	3.0	-0.5	3.8	0.0	0.0	-0.3	0.6	0.2	14.2
1991	10.2	5.3	1.5	3.1	0.3	0.0	0.1	0.9	0.4	21.8
1992	10.6	4.3	0.6	3.3	0.8	0.0	0.2	1.3	0.7	21.8
1993	12.0	6.7	0.9	2.4	0.7	0.0	0.6	0.9	0.7	24.9
1994	7.9	3.9	-3.8	1.4	0.4	0.0	0.6	0.9	0.7	12.0
1995	5.2	4.0	-3.3	-0.2	0.2	0.0	0.6	0.6	-0.1	7.0
1996	9.0	8.3	1.7	-0.5	0.4	0.0	0.2	0.1	0.5	16.8
1997	7.7	7.6	0.1	-0.2	0.3	0.0	0.1	0.0	0.1	7.7
1998	9.4	7.3	4.3	1.4	0.4	0.0	0.4	0.0	0.0	9.4
1999	15.6	11.9	1.8	2.5	0.4	0.0	0.3	0.7	0.1	15.6
2000	12.5	10.9	5.3	2.2	0.5	-0.1	0.2	-1.3	0.5	12.4

Kaynak: DPT, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler (1950- 1998), Ankara, Aralık 1997, DPT, Kamu Finansmanı Raporu, Yıllık Programlar ve Konjonktür Değerlendirme Genel Müdürlüğü, Ankara, Ekim 2001.

Tablo.2 maksimum ve minimum değerler olarak incelendiğin de, toplam kamu borçlanma gereğinin GSMH'ya oranında, %3.2- %15.6, konsolide bütçenin borçlanma gereğinin GSMH'ya oranında, %1.2- 11.9, faiz dışı konsolide bütçenin GSMH'ya oranında, (-)%3.8- %5.3, KİT' in GSMH'ya oranında, (-)%0.5- %4.0, döner sermaye kuruluşlarının GSMH' ya oranında, (-)%0.4- %0.5, sosyal güvenlik kuruluşlarının GSMH'ya oranında (-)%0.6- %0.6, fonların GSMH'ya oranında (-)%0.6- %0.9, özelleştirme kapsamına alınan kuruluşların GSMH'ya oranında, (-)%0.1-0.7, net borçlanma gereğinin GSMH'ya oranında, %7.0- %24.9 olarak gerçekleşmektedir.

Grafik.3.Kamu Kesiminin Net Borçlanma Gereği (GSMH' ya Oran Olarak / %)

Grafik.4.Kamu Kesimi Borçlanma Gereğinin Bütçe Türlerine Göre Dağılımı-1 (GSMH' ya Oran Olarak / %)

Grafik.5.Kamu Kesimi Borçlanma Gereğinin Bütçe Türlerine Göre Dağılımı-2 (% / GSMH' ya Oranı)

Grafik.3, Grafik.4 ve Grafik.5'den de görüldüğü gibi, Politik Bütçe Döngüleri boyutunda, toplam kamu borçlanma gereğinin GSMH'ya oranında, 1977, 1987 ve 1999 milletvekili genel seçimlerinde ve 1983, 1987 ve 1995 seçimleri sonrasında, Konsolide bütçenin GSMH'ya oranında, 1977, 1987, 1991 seçimlerinde, 1983, 1995 ve 1999 seçimlerinin sonrasında, faiz dışı konsolide bütçenin GSMH'ya oranında, 1977, 1987 ve 1991 seçimlerinde, 1983, 1995 ve 2000 seçimlerinden sonra, KİT'lerin GSMH'ya oranı 1983, 1987 ve 1999 seçimlerinde, mahalli idarelerin GSMH'ya oranında, 1987 seçimlerinde, 1991, 1995 ve 1999 seçimlerinden sonra, döner sermayeli kuruluşların GSMH'ya oranında, 1983 seçimlerinde, sosyal güvenlik kuruluşlarının GSMH'ya oranında, 1995 seçimlerinde, özelleştirme kapsamındaki kuruluşların GSMH'ya oranında, 1999 seçimlerinden sonraki yılda, net kamu borçlanma gereğinin GSMH'ya oranında, 1977, 1987 ve 1999 milletvekili genel seçimlerinde, 1983 ve 1996 seçimlerinden sonrasındaki yılda artışlar yaşanmıştır.

Tablo.3. Kamu gelirlerinin türlerine göre dağılımına göre 1975 ve 2000 yılları arasındaki gelişimini göstermektedir.

Tablo.3.Kamu Gelirlerinin Türlerine Göre Dağılımı (1975- 2000) (GSMH' ya Oran Olarak / %)

Yıllar	Vergiler	Vergi Dışı Normal Gelirler	Faktör Gelirleri	Fonlar
1975	14.2	1.3	1.3	0.0
1976	15.0	1.6	0.8	0.0
1977	15.5	1.4	0.8	0.7
1978	15.4	3.6	2.2	1.1
1979	14.4	1.8	1.0	0.1
1980	14.3	2.5	1.8	0.2
1981	14.8	2.5	1.9	0.4
1982	12.3	1.3	2.6	0.1
1983	13.6	2.5	2.7	0.1
1984	11.2	2.6	4.7	0.0
1985	12.0	2.2	5.2	-0.1
1986	14.1	3.0	5.5	0.2
1987	14.5	1.8	5.6	0.3
1988	14.2	1.6	6.3	-0.2
1989	14.6	1.4	4.9	-0.1
1990	15.4	1.4	3.1	0.1
1991	16.3	1.4	0.6	-0.3
1992	17.3	1.4	-0.1	-0.4
1993	17.6	1.4	0.7	-0.9
1994	18.5	1.5	2.1	-1.2
1995	17.0	1.7	3.4	-1.7
1996	17.8	1.0	4.6	-2.0
1997	18.8	0.6	4.0	-2.4
1998	20.6	1.3	5.1	-2.4
1999	22.1	1.6	4.8	-3.1
2000	24.9	2.3	3.5	-2.2

Kaynak: DPT, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler (1950- 1998), Ankara, Aralık 1997. DPT, Kamu Finansmanı Raporu, Yıllık Programlar ve Konjonktür Değerlendirme Genel Müdürlüğü, Ankara, Ekim 2001.

Tablo.3 incelendiğinde, vergiler %11.2- %24.9, vergi dışı normal gelirler %0.6- %3.6, faktör gelirleri (-) %0.1 - %6.3 ile maksimum, fonlar (-) %3.1- %1.1 arasında gerçekleşmektedir.

Grafik.6.Kamu Gelirlerinin Türlerine Göre Dağılımı (GSMH' ya Oran Olarak / %)

Garfik.6.' dan da görüldüğü gibi, vergilerde 1995 seçimlerinde, vergi dışı normal gelirlerde 1977 seçimlerinde, faktör gelirlerinde 1977 seçimlerinde, fonlarda 1991 seçimlerinde azalmalar görülmektedir.

Bu sonuçlara göre; kamu gelirlerinde yaşanan 3 azalma, 1991, 1995 ve 1999 seçim yıllarında, kamu giderlerinde yaşanan 3 artış, 1977, 1983 ve 1987 seçim yıllarında, kamu açıklarında yaşanan 5 artış, 1977, 1983, 1987, 1991 ve 1999 seçim yıllarında görülmektedir. Öncelikle gözlendiği gibi, politik bütçe döngülerinde, sırasıyla kamu açıklarının artması, kamu gelirlerinin azaltılmasını ve kamu giderlerinin artmasını aşmaktadır.

İç borçlar, 1977, 1983, 1987, 1991 ve 1999 seçim yılları olmak üzere 5 artış ve dış borçlarda 1987 seçim yıllarında olmak üzere 1 artış yaşanmıştır. Buna göre, Politik Bütçe Döngüleri doğrultusunda dış borçlar yerine, iç borçlar kullanılmaktadır. Fakat, dış borçlarda yaşanan 3 artış'ın seçim yılı sonrasındaki yıla rastlaması, seçimler nedeniyle yaşanan finansman sıkıntısının değiş-tokuş niteliğinde, borcun borçla finansmanını beraberinde getirmektedir. Bir başka deyişle, seçimlerden dolayı ihtiyaç duyulan finansman kaynağı olarak kullanılan iç borçlanma, seçim yılı sonrasında, bu iç borcun dış borçla finansmanına yol açmaktadır.

Kamu borçlanma gereği 3 seçim yılında, konsolide bütçenin borçlanma gereği 3 seçim yılında, faiz dışı konsolide bütçe 3 seçim yılında, KİT'lerin borçlanma gereği 1 seçim yılında, mahalli idarelerin borçlanma gereği 1 seçim yılında, döner sermayeli kuruluşların borçlanma gereği 1 seçim yılında, sosyal güvenlik kuruluşlarının 1 seçim yılında, fonların borçlanma gereğinin 1 seçim yılında gerçekleşmesi; toplam kamu borçlanmasının seçim yılarında artış gösteren kısımlarının, konsolide bütçenin borçlanma gereği ve faiz dışı konsolide bütçenin borçlanma gereğinden kaynaklandığı ortaya çıkmaktadır. Bir başka deyişle, toplam kamu borçlanmasında ortaya çıkan Politik Bütçe Döngülerinin nedeni, faizli ve faiz dışı konsolide bütçedir.

Kamu gelirleri türlerinin incelenmesinde, Politik Bütçe Döngülerine yoğun olarak rastlanmadığı görülmektedir.

Yapılan tablo analizlerinden görüldüğü gibi, Politik Bütçe Döngüleri Türkiye Ekonomisi'nin özellikle kamu açıklarında ve kamu giderlerinde görülmektedir. Kamu gider türlerinden yalnız konsolide bütçede (gerek faizli, gerekse faiz dışı olarak) Politik Bütçe Döngülerinin gerçekleştiği görülmektedir. Ayrıca, milletvekili genel seçimlerinin yapıldığı toplam seçim yıllarının yarısında, iç borçlanma artış görülürken, dış borçlanmanın seçimden hemen sonraki yıllarda artması, seçimlerin farklı zamanlarda hem iç borçla hem de dış borçla desteklendiği görülmektedir.

Böylece Türkiye Ekonomisi'nde Politik Bütçe Döngülerini gösterebilecek matematiksel kalıp ve kurulabilecek ekonometrik modelde veri olarak ele alınması gereken makro ekonomik değişkenlerin, kamu açıkları, kamu giderleri, konsolide bütçe giderleri, iç borçlanma ve dış borçlanma olduğu sonucuna ulaşılmaktadır.

Milletvekili ara seçimleri, genel seçimleri, yerel seçimleri, Cumhurbaşkanlığı seçimi, kongreyle başkanlık seçimi, genel yerel seçimi ve hükümet değişimlerinin, gerek ülkenin üretim yapısının (işçilik maliyetlerindeki artış nedeniyle) dış rekabete uyum sağlama, gerekse politik belirsizlik ortamından dolayı ekonomi olumsuz yönden etkilenmesine rağmen (Toprak, 1999;149), çalışmada literatürde izlenen yola uyarak, yalnız Milletvekili Genel Seçimleri dikkate alınmaktadır.

Çalışmamızda politik bütçe döngülerinin Türkiye Ekonomisi açısından geçerli olup- olmadığını test etmek için, devlet bütçesinin kamu giderleri, kamu açıkları, iç borçlanma ve dış borçlanma değişkenlerinin kullanılması uygundur. Veri olarak alınan yıllar 1975 ve 2000 yılları arasında kalan 26 yıl ve 6 seçim yılı (1977, 1983, 1987, 1991, 1995 ve 1999 olmak üzere)'dır.

Bu kısımda, ekonometrik yöntem olarak, tablo analizlerinden elde edilen dış borçlanma değişkeninde varolan 1 yıl gecikme (Kutlar, 1998; 184) ve Türkiye'deki teknik bilgi ve iletişim araçlarındaki yetersizlikler dolayı ajanların beklentilerinde varolan bilgi noksanlığı - beklentilerin geçmişte yaşanan deneyimlere bağlı olması (Tarı 1998; 40) nedenleriyle, uyarlanmış beklentilere dayanan, kamunun bireysel bir ekonomik ajan olması ve kendi çıkarı doğrultusunda (milletvekili genel seçimlerini kazanma kaygısı) hareket etmesinden dolayı da fırsatçı olan, uyarlanmış beklentilere dayanan politik bütçe döngülerinin varolup- olmadığının testi amaçlanmaktadır.

Ekonometrik model için yapılan çalışma, temel olarak iki kısımdan oluşmaktadır. İlk kısmında ham veri olarak, değişkenlerin cari değerleri kullanılmaktadır. Ekonometrik analiz kısmında serilerin cari değerleri ADF durağanlık ko-entegre (Akçoraoğlu, 1999 ; 59) ve nedensellik testleri yapılarak cari değerlerin modelde kullanılıp kullanılmayacağı belirlenmektedir.

Çalışmanın ikinci kısmında, panel regresyon tahmin yöntemi, analizde belirleyici rol oynayan kurumsal faktörlerin, kukla değişken olarak dikkate alınmasıyla gerçekleştirilmekte ve bu çalışmada kukla değişken olarak milletvekili genel seçimleri ele alınarak, uyarlanmış beklentiler modeli ve otoregresif model kurulmaktadır. (Mbaku, 1994;7)

Seçim yılı ve seçim yılı sonrasında beklentilerin gecikmeli etkisinin geçerliliği nedeniyle, Cagan ve Friedman tarafından kullanılan (Gujarati, 1995, İstanbul; 590) ekonometrik analizde uyarlanmış beklentiler modeli için, serilerin gecikmeli değerleri dikkate alınmaktadır (Alesina, Cohen and Roubini, 1992 ; 5). Uyarlanmış beklentiler modeli kurulurken, ilk dikkat edilmesi gereken, değişkenlerin katsayılarının pozitif olmasıdır (Sabit katsayı, bu kuralın dışında tutulabilmektedir.). Aksi takdirde, model istatistiksel anlamda doğru işarete sahip olmadığı için, kabul edilmemektedir (Gujarati, 1995; 591-592). Otoregresif modeline, uyarlanmış beklentiler modelinin otokorelasyonu, yani hata terimlerinin birbirleriyle ilişkili olup olmadığını göstermediği için ihtiyaç duyulmaktadır. Bir başka deyişle, uyarlanmış beklentiler modelinde tahmin ediciler sapmalı ve tutarsız sonuç verebilmektedir. Bu nedenle, otoregresif modele ihtiyaç duyulmaktadır (Tarı, 1998 ; 41, 42).

Panel regresyon tahmin yöntemi ile kurulan gecikmesi dağıtılmış ve otoregresif modelde, SECIM ile gösterilen milletvekili genel seçim yıllarının, Kukla Değişken olarak alınmasının amacı, ülkemizin seçim olmayan yıllardaki spesifik etkilerinden arındırmaktır. Bir başka deyişle, SECIM kukla değişkeni, kurulan regresyon denkleminde, yapılan genel seçimlerin bağımlı değişkeni etkileyip etkilemediğini ve etkiliyorsa ne yönde etkilediğini göstermektedir. SECIM kukla değişkeni, aşağıdaki gibi tanımlanmaktadır:

SECIM_t { 1 Milletvekili Genel Seçimlerin Yapıldığı Yıl

SECIM_t { 0 Diğer Yıllar

Çalışmadaki analizler için, Windows 94 Microsoft Word 6.0. ile uyumlu E-Views 2.0. paket programı kullanılmaktadır.

Veri olarak alınan kamu giderleri, kamu açıkları, konsolide bütçe giderleri, iç borçlanma, dış borçlanma ve GSMH olarak 6 tane makro ekonomik değişken kullanılmaktadır.Logaritması alınmış veri seriler için yapılan ADF birim testlerine göre, özellikle %5 ve % 10 MacKinnon Kritik Değerlerinde birim köke rastlanılmamış ve serilerin durağan olduğuna karar verilmiştir. Yapılan ko-entegrasyon test sonuçlarına göre de, tüm seri çiftleri %1 kritik düzeyinde ko-entegredir. Yani birlikte hareket edebilmektedir. (Ek.1. ve Ek.2.)

Granger nedensellik testleri sonucunda, aralarında ilişkinin yönüne (hangi değişkenden hangisine doğru olmak üzere) ve türüne (tek ya da çift nedensellik olmak üzere) göre, seri çiftleri belirlenmektedir. %1 ve %5 anlamlılık düzeyinde, 1 yıl gecikmeli olarak ve logaritması alınmış seri çiftlerinde, ilişkisinin yönüne göre, sırasıyla, konsolide bütçe açığı ile toplam kamusal açıklar arasında, faiz dışı konsolide bütçe açığı ile toplam kamusal açıklar arasında, GSMH ile toplam kamusal açık arasında, iç borç ile toplam kamusal açıklar arasında, iç borçlar ile toplam kamusal açıklar arasında, dış borçlar ile toplam kamusal açıklar arasında, konsolide bütçe ile faiz dışı konsolide bütçe açıkları arasında, konsolide bütçe açıkları ve toplam kamusal giderler arasında, GSMH ile konsolide bütçe açıkları arasında, iç borçlar ve konsolide borçlar arasında, konsolide bütçe açıkları ve dış borçlar arasında, faiz dışı konsolide bütçe açığı arasında (çifte nedensellik), dış borçlar ile konsolide bütçe açığı arasında (çift nedensellik) GSMH ile kamusal giderler arasında, iç borçlar ile kamusal giderler arasında, dış borçlar ile kamusal giderler arasında, GSMH ile iç borçlar arasında, GSMH ile dış borçlar arasında ve iç borçlar ile dış borçlar arasında tek yönlü nedensellik mevcuttur (Kritik değerlerin tespiti için bknz. Serper, 1993; 172).

Gecikmesi dağıtılmış değişkenlerle çalışan uyarlanmış beklentiler modeli, politik bütçe döngülerinin öngörüsü doğrultusunda, seçimlerin etkisinin her seçim yılında ve sonrasındaki yılda etkili olmasına dayanmaktadır. Böylece, serilerin 1 yıl gecikmeleri ile SECIM (Milletvekili Genel Seçimleri) kukla değişken olarak, kurulan uyarlanmış beklentiler modelleri kurulmaktadır.

Uyarlanmış beklenti modellerinde, çalışmanın teorik beklentisine uygun olarak, SECIM kukla değişkeninin, toplam kamusal açıklar üzerinde arttırıcı bir etkiye sahip olmasına, yani parametrenin işaretinin pozitif olmasına dikkat edilmekte ve ekonometri bilimi çerçevesinde uyarlanmış beklentiler modelinin kurulmasında, teorik beklentinin aksi yönünde bağımsız değişkeninin işaretinin değişmesine kadar gecikme alınmaktadır.

Uyarlanmış beklenti modellerinde, bağımsız değişkenin bağımlı değişkeni etkilemesinde meydana gelen ortalama gecikmeler hesaplandığın da (Gujarati, 1995; 612), konsolide bütçe açıkları 7 ayda, GSMH 2,5 yılda, iç borçlar 4 ayda, dış borçlar 4 ayda toplam kamusal açıkları etkilemekte, konsolide bütçe açıkları 1 ayda, iç borçlar 9 ayda, dış borçlar 2 ayda toplam kamusal giderleri etkilemekte ve iç borçlar, dış borçları 32 yılda etkilemektedir. (Elde edilen en yüksek sonuçlar kabul edilmektedir( Kılıçkaya, 1986; 296).

Bir başka deyişle, ay veya yıl olarak elde edilen bu rakamlar politik bütçe döngülerinin geçerli olduğu süreyi (makro ekonomik değişkenlerin ulaştığı azalma noktasından, artışa ve yeniden azalmaya dönüştüğü süreci) vermektedir. Bu arada, politik bütçe döngüsünün, kısa ve uzun dönemli etkileri de belirlenebilmektedir.

Tablo.4. Uyarlanmış Beklentiler Modeline Göre Bağımsız Değişkenlerin Bağımlı Değişkenleri, Kısa ve Uzun Dönemde Etkileme Oranları (% Olarak) ve Ortalama Gecikme Süreleri (Ay veya Yıl Olarak)

Formül No' su	Bağım sız Değiş ken	Bağım lı Değiş ken	Kısa Dönem li Etki Oranı (%)	Kısa Dönem li Etki Oranı nın Yönü	Uzun Dönem li Etki Oranı (%)	Uzun Dönem li Etki Oranı nın Yönü	Ortalama Gecikme (Ay ve Yıl Olarak)
I.	LKB	LACIK	30	artış	5.6	artış	7 ay
II	LGSMH	LACIK	61	azalış	61	artış	2,5 yılda
III.	LICBORC	LACIK	112	artış	75	artış	4 ayda
IV.	LDISBORC	LACIK	68	artış	86	artış	4 ayda
V.	LKB	LGIDER	10	azalış	8	artış	1 ayda
VI.	LICBORC	LGIDER	58	artış	28	artış	9 ayda
VII.	LDISBORC	LGIDER	57	artış	70	artış	2 ayda
VIII.	LICBORC	LDISBORC	160	azalış	39	artış	32 yılda
LACIK=Logaritması alınmış toplam kamusal açıklar, LGIDER= Logaritması alınmış toplam kamusal giderler, LGSMH= Logaritması alınmış GSMH, LKB= Logaritması alınmış konsolide bütçe açıkları, LICBORC= Logaritması alınmış iç borçlar, LDISBORC= logaritması alınmış dış borçlardır.

Tablo.4'den de görüldüğü gibi, politik bütçe döngülerini meydana getiren bağımsız değişkenler bağımlı değişkenleri, kısa dönemde minimum %30, maksimum %112 oranında, uzun dönemde minimum %6 ve maksimum %86 oranında artırmaktadır. Uyarlanmış beklentiler modellerinin zayıf tarafı, değişkenleri kısmen analiz etmesidir. Modellerin bu zayıflığı, Otoregresif Modeli' n birleştirici özelliğiyle giderilebilmektedir (Gujarati, 1995; 602).

1975-2000 yılları arasındaki Türkiye Ekonomisi için, toplam kamusal açıklar bağımlı değişken, konsolide bütçe açıkları, GSMH, iç borçlar, dış borçlar ve milletvekili genel seçimleri bağımsız değişkenler olarak, Panel Regresyon Tahmin Yöntemiyle Politik Bütçe Döngüleri Modeli Tablo.5'de görülebilmektedir.
Tablo.5.Politik Bütçe Döngüleri Modeli

LS // Dependent Variable is LACIK
Variable	Coefficient	Std. Error	t-Statistic
C	4.423256	5.889652	0.751022
LKB	-0.921337	1.169715	-0.787660
LGSMH	-1.010116	1.424649	-0.709028
LICBORC	2.104634	1.128204	1.865473
LDISBORC	0.864637	0.545121	1.586138
LACIK(-1)	-0.182923	0.217242	-0.842024
SECIM	0.683001	0.778783	0.877010
R-squared	0.894899	Mean dependent var		9.268444
Adjusted R-squared	0.859865	S.D. dependent var		3.864794
S.E. of regression	1.446771	Akaike info criterion		0.970164
Sum squared resid	37.67662	Schwarz criterion		1.311449
Log likelihood	-40.60051	F-statistic		25.54389
Durbin-Watson stat	2.113620	Prob(F-statistic)		0.000000
LACIK=Logaritması alınmış toplam kamusal açıklar, LGIDER= Logaritması alınmış toplam kamusal giderler, LGSMH= Logaritması alınmış GSMH, LKB= Logaritması alınmış konsolide bütçe açıkları, LACIK(-1)= logaritması ve 1 yıl gecikmesi alınmış toplam kamusal açıklar, LICBORC= Logaritması alınmış iç borçlar, LDISBORC= logaritması alınmış dış borçlardır.

Tablo.5’de hesaplanan t değerleri, n-1 serbestlik derecesine ve %10 anlamlılık düzeyine göre, t Dağılımı Tablosu’ndan elde edilen t kritik değeri 1.316 ile kıyaslanarak yapılan test istatistiklerine göre de, LICBORC ve LDISBORC kukla değişkeni istatistiksel olarak anlamlı, diğer değişkenler anlamlı değildir. Fakat, SECIM kukla değişkeninin pozitif ve sıfırdan farklı olması, otoregresif model için yeterli şartı sağladığı için, model istatistiksel olarak anlamlı, kabul edilmektedir (Alesina, Cohen and Roubini, 1992; 5, 7, 9, 11 ve 13). Ayrıca, modeldeki, değişkenler arası ilişkinin derecesini gösteren korelasyon katsayısının %86 olması, seçilen bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkeni %86 oranında açıklayabildiğini göstermektedir. Otoregresif Model’de otokorelasyon olup olmadığı h testi ile belirlenmektedir(Kutlar, 1998;187).

Otoregresif Modelde, Otokorelasyonun olmadığı test aralığı, %5 anlamlılık düzeyinde -1,96 ile +1,96 arasıdır. Hesaplanan h değeri, 1,96’dan büyük ise Pozitif Otokorelasyon, -1,96’dan küçük ise Negatif Otokorelasyon söz konusudur(Gujarati, 1995; 606, 607). Otoregresif model için yapılan h testi’ne göre, hesaplanan h değerinin (0.314), kritik değerler arasında (-1.96 5. Ekonometrik Analiz Bulguları ve Yorumu

Çalışmanın ekonometrik analizinde dikkate alınan teorik alt yapı, beklentilerin uyarlanmış olduğu varsayımına bağlı olarak kurulmaktadır. Çünkü, uyarlanmış beklentiler sayesinde geçmişte yaşanan deneyimlerin, halihazırda ve gelecekte de geçerli olabileceği sonucunda, aynı hataların yeniden yapılması, hataların sistematikleşmesi ile bütçe dalgalanmalarını, döngülere dönüştürmektedir. Böylece, her seçim döneminde, seçimlerin maliyetiyle bütçe benzer biçimde, giderlerin ve borçlanmanın artışı ile açıklara maruz kalmaktadır. Çalışmada varsayım olarak alınan bu öngörüler, ekonometrik açıdan, 1975- 00 yılları arasında kalan, 26 yıllık bir süreçte toplam kamusal açıklar, toplam kamusal giderler, faiz dışı konsolide bütçe açıkları, iç borçlanma, dış borçlanma ve milletvekili genel seçimleri (kukla değişken) veri olarak ele alınarak test edilmektedir. Teorik varsayımın doğrulanıp doğrulanamayacağı, cari değerlerin uzun vadede ortalamadan sapma olup olmadığını test eden birim kök, serilerin birbirleriyle hareket edip etmediklerini belirleyen ko-entegre ve serilerin nedenlerini gösteren Granger nedensellik testleri olmak üzere 3 temel yöntemle gerçekleştirilmektedir.

Birim Kök testleri sonucunda, cari değerlerde -kısmen- birim köke rastlanılması, serilerin histeri etkisine sahip olarak, uzun dönemde ortalamadan sapma eğilimine sahip olduğunu ve çalışmanın ilerleyen aşamalarında bu durumun yanıltıcı sonuçlara neden olabileceği için (Histeri Etkisi) (Toprak, 1997; 14), serilerin logaritmaları alınarak, seriler durağanlaştırılmıştır. Ko-entegresyon testleri sonucu, tüm seri çiftlerinin birlikte hareket etmeleri, aralarında ekonometrik analize konu olabilecek bir ilişkinin varolduğuna dair ilk işaretleri vermektedir.

Granger Testleri sonucunda, 1 yıl gecikmeye karşılık serilerin aralarında tek yönlü bir ilişkiyle karşılaşılmasına rağmen, gecikme olarak verilen yıl sayısı arttıkça seriler arasındaki nedensellik ilişkisinin azalmasıyla, seriler arasındaki ilişkinin kısa dönemde ortaya çıktığını göstermektedir. Granger Nedensellik Testi sonuçlarına göre, toplam kamusal açıkların ve toplam kamusal giderlerin bağımlı değişken olarak kabul edilmesinin teorik nedeni, seçimler dolayısıyla toplam kamusal açıkların ve toplam kamusal giderlerin artmasıdır.

Uyarlanmış beklentiler modelleriyle de, bütçe dalgalanmalarının döngüye dönüşme olasılığı belirlenmektedir. Bir başka deyişle, kurulan uyarılmış beklentiler modelleri ile, SECIM kukla değişkeniyle ele alınan seri çiftleri ve gecikmeler dikkate alınarak, seriler arasında döngüsel bir ilişkinin varolup olmadığı araştırılmaktadır. Uyarlanmış beklentiler modelleri sonucu seri çiftleri arasındaki ilişkinin, ortalama süresi, minimum ve maksimum oranları da belirlenmektedir. Böylece, uyarlanmış beklentiler modelleri sayesinde elde edilen döngüsel ilişkilerin kısmen (yalnız bağımlı değişken, bağımsız değişken, bağımlı değişkenin 1 yıl gecikmeli değeri ve SECIM kukla değişkeninden oluşması) belirlenmesi, Politik Bütçe Döngüleri Modeli' ne ulaşabilmek için genel bir çalışmayı, Panel Regresyon Tahmin Yöntemiyle elde edilen, otoregresif modeli gerektirmektedir. Bu model, Türkiye Ekonomisi'nde karşılaşılan Politik Bütçe Döngüleri Modelini vermektedir. Modelin açılımında, teorik beklentiye uygun olarak SECIM kukla değişkeninin pozitif olduğu görülmektedir. Bir başka deyişle, milletvekili genel seçimleri, toplam kamusal açıkları %68 gibi oldukça büyük bir oranda arttırmaktadır. Ayrıca, milletvekili genel seçimleri sayesinde toplam kamusal açıklar, iç borçlanma oranını %210 gibi radikal bir oranda, dış borçlanma oranını %87 gibi yine büyük oranda arttırmaktadır. Bir başka deyişle, seçimlerin varolması, ilk etapta toplam kamusal açıkları %68 oranında arttırırken, dış borçlanmayı ve özellikle iç borçlanmayı çok yüksek oranlarda arttırmaktadır.

Borçlanmanın artışının, seçimlerin finansmanında devlet bütçesinin gelirlerini arttıramadığı ve/ veya harcamaların artışının önüne geçilemediği ve doğan bütçe açıklarının finansmanında, devletin 1975 sonrasında borçlanmayla yeni bir kaynak olarak borçlanmanın kullanıldığı sonucuna ulaşılmaktadır.

Politik bütçe döngüleri modeline göre, toplam kamusal açıklarda yapılan milletvekili genel seçimleri nedeniyle ve minimum 4 aylık, maksimum 2.5 yıllık bir gecikmeyle, % 68' lik bir artış görülmektedir. Bu arada, seçim yapılan ayın, mali yılın başlangıcı olan Mart ayından önce olması, hükümetin bütçeyi, seçimleri düşünerek hazırlaması ve böylece uyarlanmış beklentilere dayanan politik bütçe döngülerinin etkisi açısından önemli bir nokta olarak görülmektedir (Varım, 1997; 3).

Nitekim, mali yılın başladığı Mart ayından sonra yapılan, 1977 seçimleri Haziran'da (3 ay sonra), 1983 seçimleri Kasım (8 ay sonra), 1987 seçimleri Kasım (8 ay sonra), 1991 seçimleri Kasım (8 ay sonra), 1995 seçimleri Aralık (9 ay sonra) ve 1999 seçimleri Ocak ayında (10 ay sonra) gerçekleşmiştir. Tüm seçimlerin, mali yılın başladığı Mart ayından sonra gerçekleşmesi, uyarlanmış beklentilere dayanan politik bütçe döngüleri üzerinde, bütçenin hazırlanmasının bilinçli bir etkiye sahip olmadığını göstermektedir. Böylece, bu çalışmada, uyarlanmış beklentilere dayanan politik bütçe döngüleri açısından, genel bütçenin hükümetin faaliyetlerine yönelik bir kısıt/sınırlama olmadığı sonucuna ulaşılmaktadır (Bottomore, 1990; 12).

Politik Bütçe Döngüleri ve Döngüleri, teorik varsayımları gereği, temsili demokrasinin bir gereği olarak, halkın kendi kendini yönetmesi ideali doğrultusunda yapılması gereken seçimlerin, devlet harcamalarını arttırırken, vergi gelirlerini azaltması sonucunda, önce devlet bütçesine, daha sonra ekonominin bütününe, herhangi bir şekilde reel üretime katkı sağlamaksızın, maliyetli olduğunu ifade etmektedir. Bu çalışma ile, Türkiye Ekonomisi ve Bütçesinde Politik Bütçe Döngülerinin varolup olmadığı test edilmektedir. Böylece, çalışmanın sayısal analiz kısmı, tablo ve ekonometrik analizlerden oluşturulmaktadır. Tablo analizleriyle Politik Bütçe Döngülerinin, ekonometrik analiz kısmıyla da Politik Bütçe Döngülerinin izlerine rastlanılmaktadır.

Sayısal analizler sonucunda, toplam kamusal açıkların oluşumunda borçlanmanın etkilerinin yüksekliği göze çarpmaktadır. Özellikle iç borçlanmanın seçim yılında artışına karşılık, seçim sonrasında iç borçtaki azalma oranı ve dış borç artışı dönüşümlü borçlanmanın etkilerini göstermektedir(Stahlberg, 1989;200 ).

Bütçede meydana gelen değişimin nedenleri, emisyon hacmi (Onur, 2001; 178) ve merkez bankası kredileri olduğu görülmektedir (Arasıl, 1995, ; 1, Güvel, 1988; 2). Sayan ve Berument de yaptıkları çalışmada, konsolide bütçe açıklarının finansmanı için, emisyon hacmi, merkez bankası kredileri, iç ve dış borçlanmadan yararlanıldığını göstermektedir (Sayan ve Berument, 1997; 178). Yalınpala yaptığı çalışmada, konsolide bütçe giderlerinden kaynaklanan açıkların finansmanında, hükümetin para basma yetkisini kullanarak elde ettiği senyoraj gelirlerinden yararlandığını açıklamaktadır (Yalınpala, 1988; 103).

Türkiye Ekonomisi’ndeki sorunların kaynağının izlenen popülist politikaların, özellikle devlet bütçesinde büyük oranlı açıklara yol açabildiği görüşlerini destekler niteliktedir. (Eşkinat, 1997; 459)

Ayrıca, popülistik ve politik nedenlerin yoğunluğundan dolayı, vergi reformu, özelleştirme, sosyal güvenlik sistemi reformu gibi mali ve sosyal reformları gerçekleştirmesi zorlaşmaktadır (Gerek, 1997; 367).

Bu çalışma bağlamında, Türkiye Ekonomisinin sorunlarının çözümü için bir yandan hükümetlerin ekonomideki gücünün azaltılması, diğer yandan da Türkiye Ekonomisi’nde serbest piyasa ekonomisinin kendi kendine işlemesi için, özel mülkiyetin, sözleşme ve teşebbüs hürriyetinin güvence altına alınması, ülke ekonomisinin liberalleştirilmesi için, kronik bütçe açıklarının ortadan kaldırılması, bütçe denkliği için, para basma ve borçlanma yetkisinde sınırlama yapılması uygun görünmektedir (Karagül, 1997; 287).

1)     Akçoraoğlu Alpaslan, “Kamu Harcamaları, Kamu Gelirleri ve Keynesci Politikalar: Bir Nedensellik İlişkisi”, G.Ü. İİBF. Dergisi, Cilt 1, sayı 2, Güz 1999.,

2)     Aktan Coşkun Can, Anayasal İktisat, İz Yayıncılık:232, İktisat ve Toplum Kitaplığı:23, İstanbul, 1997.

3)     Aktan Coşkun Can, Temiz Toplum ve Temiz Politika, T Yayınları, İzmir,1994.

4)     Alesina Alberto, “Elections, Party Structure and The Economy”, ed. Jeffrey S. Banks, Eric A. Hanushek, Modern Political Economy, Cambridge University Press, 1995.

5)     Alesina Alberto, Cohen Gerald D. And Roubini Nouriel, “Macroeconomic Policy & Elections In OECD Democracies”, Economics & Politics, Vol:4, March 1992, No.1.

6)     Amacher R. And Boyes W., “Cycles in Senatorial Voting Behaviour: Implication for the Optimal Frequency of Elections”, Public Choice 33, 1978.

7)     Arasıl Ömer, “Kamu Açıkları İç Finansmanının Makroekonomik Sonuçları”, Yönetim ve Ekonomi, Celal Bayar Üniversitesi Dergisi, sayı:1, 1995

8)     Backus David And Driffill John, “Inflation And Reputation”, American Economic Review, vol:75, 1985.

9)     Beck Nathaniel, “Elections And Federal Reserve Bank”, Journal of Politics, vol. 46, 1982.

10)  Beck Nathaniel, “Politics and Monetary Policy”, Ed.Thomas D.Willett, Political Business Cycles, Duke University Press, Durham and London, 1988.

11)  Bottomore Tom B., Seçkinler ve Toplum, Çev. Erol Mutlu, Gündoğan Yayınları, Ankara, 1990.

12)  Cameron David R., “The Expansion of The Public Economy: A Comparative Analysis”, American Political Science Review, vol.72, no:4, december, 1978.

13)  Davidson S. Lawrence, Frattianni Michele, Hagen Jurgen Von, “Testing The Satisficing Version of The Political Business Cycle 1905-1984”, Public Choice, vol. 73, 1992.

14)  Doron G. And Tamir B., The Electorate Cycle: Political Economic Perspective, Crossroads, 1983.

15)  DPT, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler (1950- 1998), Ankara, Aralık 1997.

16)  DPT, Kamu Finansmanı Raporu, Yıllık Programlar ve Konjonktür Değerlendirme Genel Müdürlüğü, Ankara, Ekim 2001.

17)  Gerek Sevgi, “5 Nisan 1994’ den Günümüze Türkiye Ekonomisi”, A.Ü.İİBF Dergisi, cilt 13, sayı: 1,2, 1997

18)  Gordon R.M., “The Demand And Supply of Inflation”, Journal of Law And Economics, 1975, vol:18,

19)  Gujarati Damodar N., Basic Econometrics, Literatür Yayıncılık Dağıtım Pazarlama Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi, International Edition, Third Edition, İstanbul, 1995.

20)  Güvel Enver Alper, “Türkiye Ekonomisinin Kısa Dönem Analizi (1987-1997): Makro Politikalar ve Ekonomik Dalgalanmalar Üzerine Ekonometrik Bir İnceleme”, Ç.Ü. İİBF. Dergisi, cilt 8, sayı 1, 1988.

21)  Karagül Mehmet, “Anayasal İktisat ve Türkiye’ de Uygulanabilirliliği”, Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt:7, sayı:1, 1997.

22)  Kılıçbay Ahmet, Politika ve Ekonomi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Genel Yayın No: 338, Ekonomi Dizisi: 27, Ankara, 1994.

23)  Kılıçkaya Ahmet, Ekonometrinin Temelleri, İstanbul Üniversitesi, Yayın No: 3330, İktsat Fakültesi No: 512, İstanbul, 1986.

24)  Kovancılar Birol, “Çağdaş Liberal Düşüncede Demokratik Karar Alma Mekanizması ve Bütçe Harcamalarında Popülist Eğilimler”, Yönetim ve Ekonomi, Celal Bayar Üniversitesi, İİBF., Yıl: 1997, Sayı:3.

25)  Kutlar Aziz, Bilgisayar Uygulamalı Ekonometriye Giriş, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., Sivas, 1998.

26)  Leblang David A., “Property Rights, Democracy And Economic Growth”, Political Research Quarterly, march 1996, vol. 49, no: 1.

27)  Mbaku John Mukum, “The Political Economy of Development: An Emprical Analysis Of The Effects Of The Institutional Framework On Economic Development”, Studies in Comparative International Development, vol.29, summer 1994

28)  Mitchell William C., “Inflation And Politics: Six Theories In Search of Reality”, Ed. Thomas D. Willet, Political Business Cycles, Duke University Press, Durham And London, 1988.

29)  Nordhaus William, “Alternative Approaches To the Political Business Cycle”, Brookigns Papers on Economic Activity, vol:2, 1989.

30)  Onur Sara, "Politik Konjonktür Dalgalanmaları ve Türkiye Uygulaması (1950- 2000)", Süleyman Demirel Üniversitesi, İİBF. Dergisi, Cilt:6, sayı:2, 2001.

31)  Paldam, Martin “Political Business Cycles”, Perspectives On Public Choice, ed. Dennis C. Mueller, Cambridge University Press, 1997

32)  Rana Eşkinat, “Gelişmekte Olan Ülkelerin Ekonomi Politikalarında Değişim (1980’ li Yıllar), A.Ü.İİBF Dergisi, cilt: 13, sayı: 1,2, 1997.

33)  Rogoff Kennett, “Equilibrium Political Budget Cycles”, The American Economic Review, march 1990, vol.80.

34)  Sayan Serdar ve Berument Hakan, “Türkiye’ de Siyaset, Ekonomik Popülizm ve Hükümetler”, H.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi, cilt 15, sayı 2, 1997.

35)  Serper Özer, Uygulamalı İstatistik2, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1993.

36)  Smith David Austen- And Banks Jeffrey S., “Information Aggregation, Rationality And The Condorcet Jury Theorem”, American Political Science Review, vol. 90, no.1, march 1996.

37)  Stahlberg Krister, “Kamu Yönetiminin Politizasyonu: Politizasyonunun Sonuçları, Sebepleri ve Kavramları Üzerine Düşünceler”, Çev. Dündar Gültekin, Türk İdare Dergisi, cilt: 61, eylül 1989, sayı:384.

38)  Tarı Recep, Ekonometri II, İzmit 1998

39)  Toprak Metin, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ekonomisi, Kara Harp Okulu, Bilgi Toplama ve Yayım Merkezi Yayınları, Yayın No:204, Ankara, 1999.

40)  Toprak Metin, Yeni İktisat, İz Yayıncılık:179, İktisat ve Toplum Kitaplığı:19, İstanbul, 1997.

41)  Varım Suphi, 2000' li Yıllara Doğru Türkiye' nin Önde Gelen Sorunlarına Yaklaşımlar:25-Seçim Ekonomisi, Türkiye Genç İşadamları Derneği, İstanbul, Haziran 1997.

42)  Yalınpala Jale, “Senyoraj, Enflasyon Vergisi ve İç Borçlanma Etkisi”, Ç.Ü. İİBF. Dergisi, cilt 8, sayı 1, 1988.

[2] Seçmenlerin, kendilerinin bizzat elde etmek yerine yazılı ve görsel-duyusal basın, kamusal istatistik kurumları, ticaret-sanayi odaları ve dernekler gibi, kurum ve kuruluşlardan edindikleri bilgilerdir.

Cilt 25 Sayı 2 için tıklayınız >>